Aktualności

Prawo dostępu do informacji publicznej, które w naszym kraju objęte jest gwarancjami konstytucyjnymi, należy do tych rozwiązań ustrojowych, które zarazem wzmacniają instytucje państwa, jak i upodmiotowiają obywateli.

Nie tylko stanowi ono podstawowy warunek transparentności instytucji publicznych, ale także pozwala na ponowne wykorzystania informacji wytworzonych przez instytucje sektora publicznego oraz wykonujące zadania publiczne. Możliwość dostępu do informacji na temat działań podmiotów publicznych oraz realizujących zadania publiczne jest także jednym z warunków skutecznej prewencji zjawisk korupcyjnych.

Powszechnie wiadome

Każdy z nas ma prawo wiedzieć, czy w konkretnych sprawach istnieją podstawy do ograniczenia prawa dostępu do informacji publicznej oraz czy podmiot, do którego skierowany został wniosek, jest zobowiązany do jej udostępnienia.

Pamiętajmy, że obowiązki związane z udostępnieniem informacji publicznej ciążą nie tylko na instytucjach administracji państwowej, ale także na jednostkach samorządu terytorialnego, samorządach gospodarczych i zawodowych oraz wszystkich podmiotach wykonujących zadania publiczne lub dysponujących majątkiem publicznym.

Duży umie więcej

Z perspektywy celu, jakim jest efektywne uzyskanie informacji publicznej, zasadnicze znaczenie ma zastosowanie rozwiązań, które pozwolą na skuteczne jej uzyskanie w możliwie najkrótszym czasie ponosząc możliwie najmniejsze nakłady, w tym w szczególności ograniczając nakłady czasu oraz środków finansowych.

Tu warto zaznaczyć istotne różnice pomiędzy praktyką udostępniania informacji publicznej w administracji państwowej oraz praktyką występującą w samorządach. Nie zawsze najkorzystniejszym rozwiązaniem z perspektywy efektywności prowadzonego postępowania dotyczącego udostępnienia informacji publicznej jest skorzystanie w pierwszej kolejności ze środków odwoławczych, które na gruncie obowiązujących przepisów przysługują w jego toku.

Także wykorzystywanie szczególnych udogodnień, które przyznaje ustawodawca, pozwalając na daleko idące odformalizowanie sposobu złożenia wniosku, może w wielu sytuacjach przyczynić się do wydłużenia postepowania. Najczęściej występujące w praktyce funkcjonowania samorządu terytorialnego trudności związane z dostępem do informacji publicznej wiążą się bowiem z nieznajomością obowiązującego prawa przez osoby zobowiązane do udostępnienia informacji.

Inaczej niż naczelne organy administracji państwowej, jednostki samorządu terytorialnego, osoby prawne jednostek samorządu terytorialnego oraz podmioty gospodarujące mieniem komunalnym niejednokrotnie mają bardzo ograniczone doświadczenia w zakresie udostępniania informacji publicznej. W wielu sytuacjach osoby do tego zobowiązane nie są świadome ciążących na nich obowiązków oraz sankcji związanych z ich niedopełnieniem.

Często można spotkać się także z sytuacjami, w których osoby, na których ciąży ten obowiązek, nie zdają sobie sprawy ze stopnia odformalizowania postępowania w sprawie jej udostepnienia na jego pierwszym etapie. Zdarza się to w szczególności wówczas, gdy wniosek kierowany jest do podmiotów zobowiązanych, które nie należą do  struktur administracji publicznej.

Mimo spełnienia wymogów formalnych…

Chociaż ustawa dopuszcza możliwość wnioskowania o udostępnienie informacji publicznej w formie ustnej, w przypadku informacji, które nie mogą zostać udostępnione od razu, najdogodniejszym z perspektywy dowodowej rozwiązaniem jest w praktyce wykorzystywanie drogi elektronicznej.

Jednak do często spotykanych reakcji na tak przesyłany wniosek wciąż zalicza się bezzasadna prośba o ponowne przesłanie go w formie pisemnej. Nie tylko z tego powodu w praktyce dostępu do informacji publicznej przesłanie podpisanego wniosku w formie pisemnej gwarantuje wyższe prawdopodobieństwo jego skutecznego rozpatrzenia bez konieczności podejmowania dalszych kroków prawnych niż przesłanie go drogą elektroniczną.

A zdarza się, że jeżeli wniosek składany jest bez podania imienia i nazwiska wnioskodawcy, często w odpowiedzi spotkać się można z nieuzasadnioną prośbą o podanie jego danych osobowych. Gdy składają go osoby zasiadające w organach osób prawnych albo pracownicy lub współpracownicy osoby prawnej, często wzywa się do jego ponownego złożenia zgodnie ze statutowymi zasadami reprezentacji podmiotu.

We wszystkich tych sytuacjach – chociaż działanie adresata wniosku jest oczywiście bezzasadne – z perspektywy efektywności postępowania uzasadnione jest przed podjęciem kroków prawnych wyjaśnienie obowiązującego stanu prawnego.

Kto kodeksem wojuje, od urzędu informacje otrzymuje

W przypadku podmiotów, w odniesieniu do których występuje przypuszczenie, że rzadko stosują przepisy o dostępie do informacji publicznej, warto – niezależnie od wskazania podstawy prawnej składanego wniosku – przedstawić pouczenie o ciążących na nich obowiązkach oraz o wynikających z przepisów prawa terminach ich realizacji.

Bardzo często podmiot zobowiązany do udostępnienia informacji publicznej nie odpowiada na wniosek w ogóle, a w przypadku kontaktu osoby zobowiązane do udzielenia odpowiedzi wyjaśniają, że wiadomość nie została skutecznie dostarczona lub odebrana. Na prostą weryfikację takich twierdzeń pozwala wysłanie korespondencji elektronicznej za potwierdzeniem dostarczenia oraz potwierdzenia odczytania.

W praktyce bardzo istotne znaczenie ma precyzja sformułowania pytań zawartych we wniosku. Aby zagwarantować, że informacja zostanie udostępniona zgodnie z żądaniem wnioskodawcy oraz zmniejszyć prawdopodobieństwo, że zostanie uznana za informację przetworzoną, co może utrudnić i wydłużyć proces uzyskiwania dostępu do informacji, w miarę możliwości pytania mogą odwoływać się do podstawowych kategorii, w oparciu o które informacje publiczne powinny być usystematyzowane, jak data ich powstania, podmiot, który wytworzył dokument czy adresat, do którego dokument został skierowany.

Jeśli ze względu na charakter informacji nie jest to możliwe, istotne, aby pytanie zostało sformułowane w sposób możliwie ścisły.

W skutecznym rozpatrzeniu wniosku może pomóc poinformowanie z góry o rozwiązaniach, jakie zgodnie z prawem organ może zastosować, aby zapobiec kolizji prawa dostępu do informacji publicznej z istotnymi dobrami chronionymi prawem. W praktyce bardzo często osoby zobowiązane do jej udostępnienia nie zdają sobie sprawy np. z możliwości anonimizacji dokumentów, która pozwala na ich udostępnienie bez naruszenia norm gwarantujących ochronę prywatności, w tym ochronę danych osobowych.

Zarówno w przypadku bezzasadnej odmowy udostepnienia informacji publicznej, jak i w sytuacji, gdy podmiot zobowiązany znajduje się w bezczynności, niejednokrotnie postępowanie istotnie skrócić może bezpośredni kontakt z osobami zobowiązanymi do udostepnienia informacji oraz wyjaśnienie szczegółów stanu prawnego jeszcze przed podjęciem formalnych kroków odwoławczych.

Jeżeli żadne z tych działań nie przynosi skutku, wnioskodawca może wstąpić na drogę postępowania sądowo-administracyjnego. Warto podkreślić, że bardzo często skierowanie skargi do sądu administracyjnego prowadzi do udostępnienia informacji publicznej przez sam organ, bez konieczności prowadzenia postępowania sądowego.

Monitoring działania władzy to podstawa

Odnosząc się do drugiego spośród zagadnień będących przedmiotem analizy podejmowanej w tym cyklu, w tym miejscu trzeba jedynie zaznaczyć, że prawo wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z wyboru, integralnie związane z prawem dostępu do informacji publicznej zarówno na poziomie konstytucyjnym, jak i ustawowym, w praktyce organizacyjnej jest realizowane przez samorządy w zróżnicowany sposób.

Pamiętać należy jednak, że wszelkie ograniczenia tego konstytucyjnego prawa co do zasady powinny stanowić wyjątek i mogą być dokonywane jedynie w zgodzie z konstytucyjną zasadą proporcjonalności.