Aktualności

Obligacje społeczne (ang. Social Impact Bonds) są nowatorskim instrumentem finansowania usług społecznych polegającym na zaangażowaniu we wspólną realizację danego zadania publicznego organu administracji publicznej, inwestora, wykonawcy zadania oraz operatora organizującego i koordynującego całe przedsięwzięcie.

Organ władzy publicznej (centralnej lub samorządowej) zleca pośrednikowi-operatorowi (najczęściej organizacji pozarządowej) wykonanie konkretnej usługi społecznej na z góry określonym poziomie, określając odpowiednie pożądane wskaźniki rezultatu realizacji zadania. Zadaniem operatora jest znalezienie inwestora (najczęściej podmiotu prywatnego) przeznaczającego konieczne środki finansowe oraz bezpośredniego wykonawcy danego zadania (najczęściej organizację pozarządową). W przypadku pomyślnej realizacji zadania publicznego, tj. osiągnięcia wymaganych rezultatów, organ władzy publicznej zwraca inwestorowi wniesione środki powiększone o ustaloną wcześniej premię (oprocentowanie) oraz wypłaca operatorowi umówione wynagrodzenie. Gdy wskaźniki rezultatu nie zostaną spełnione na minimalnym wymaganym poziomie, inwestor traci wyłożone środki, a operator nie otrzymuje wynagrodzenia. Natomiast podmiot bezpośrednio wykonujący zadanie publiczne nie bierze udziału w ostatniej części przedsięwzięcia. Poniesione przez niego koszty są pokrywane przez operatora z funduszy wniesionych przez inwestora w początkowej fazie projektu, a ich wypłata nie zależy od poziomu osiągniętych wskaźników rezultatu. To obowiązkiem operatora jest czuwanie nad należytą realizacją zadania, przede wszystkim w zakresie wyboru właściwego wykonawcy oraz kontroli jego działalności. W projekt zaangażowany jest także niezależny audytor składający organowi administracji publicznej oraz inwestorowi sprawozdanie z przebiegu i sposobu wykonania zleconego zadania publicznego, jak również całego przedsięwzięcia.         

Ideę przewodnią koncepcji obligacji społecznych jest oparcie się na wprowadzonym w 1988 r. przez nowozelandzkiego ekonomistę R. Horesha, mechanizmie płatności za rezultaty (ang. payment by results), zgodnie z którym strona zlecająca dane zadanie ponosi koszty tylko w przypadku jego satysfakcjonującego wykonania^[1]. Mechanizm payment by results w oczywisty sposób sprzyja lepszemu gospodarowaniu funduszami publicznymi i przekłada się na wyższy poziom przygotowania i zorganizowania świadczenia usług publicznych. Przyczynia sią do racjonalnego i efektywnego wydatkowania środków publicznych – organ administracji publicznej opłaca bowiem jedynie te usługi społeczne, które zostały należycie wykonane. Pośrednik (operator) zmobilizowany jest do jak najlepszego zorganizowania całej operacji i kontroli jej przebiegu, ponieważ od tego zależy wypłata jego wynagrodzenia. Inwestorzy natomiast mają szansę na osiągnięcie zysku, dywersyfikację portfela inwestycyjnego oraz przyczynienie się do realizacji celów społecznie użytecznych, co jest coraz bardziej istotne choćby z wizerunkowego i marketingowego punktu widzenia. Z drugiej strony, obligacje społeczne bazują na gotowości inwestora do poniesienia pewnego ryzyka oraz wiążą się z dość skomplikowaną strukturą całego procesu wymagającego wielostronnej współpracy kilku różnych podmiotów o różnych celach i potrzebach. Jednakże wiele trudności związanych z obligacjami społecznymi da się, przy pewnych modyfikacjach wyjściowego i klasycznego modelu tego instrumentu finansowego, stosunkowo łatwo usunąć albo przynajmniej ograniczyć do akceptowalnego poziomu.  

W konsekwencji, wiele wskazuje na to, że obligacje społeczne są obiecującą alternatywą finansowania usług społecznych, znacząco usprawniającą funkcjonowanie systemu świadczeń publicznych gwarantowanych przez państwo. Instrument obligacji społecznych służy głównie do rozwiązywania lub ograniczania problemów społecznych, co do których tradycyjne metody zawiodły oraz poprawy celowości, gospodarności i transparentności w wydawaniu pieniędzy publicznych^[2]. W skrócie: “ideą obligacji społecznych jest osiągnięcie większej efektywności w rozwiązywaniu ważnych problemów społecznych poprzez wyznaczanie rygorystycznych rezultatów projektu i starannej ewaluacji działań, a także lepsze wydatkowanie środków publicznych”^[3]. Obligacje społeczne są instrumentem finansowym wciąż in statu nascendi (w trakcie powstawania), mającym raptem 10-letnią, ale obiecującą, historię. Stąd wymagają prowadzenia szczegółowych i szeroko zakrojonych badań, jak również zachowania otwartości na ewentualne modyfikacje i usprawnienia dotychczas występującej formuły tego sposobu realizacji zadań publicznych. 

2. Początki obligacji społecznych [W RAMCE]

Historia obligacji społecznych sięga zaledwie 10 lat. Są one więc rozwiązaniem stosunkowo nowym. Po raz pierwszy użyto omawianego instrumentu w angielskim mieście Peterborough. Celem brytyjskiego ministerstwa sprawiedliwości było stosunkowo nieznaczne (o 10%) ograniczenie poziomu recydywy wśród więźniów opuszczających lokalne więzienie. Około 60% z nich po wyjściu na wolność notowało powrót do przestępstwa i było ponownie osadzanych w ciągu roku od wykonania kary. Powrót przestępców do więzienia narażał budżet państwa na znaczne wydatki, bowiem roczny koszt utrzymania więźnia w zakładzie wynosił przeszło 40 tys. funtów. Do tego dochodziły jeszcze koszty związane ze stratami wyrządzanymi przez przestępstwa, koszty dochodzeń, procesów itd. Zleceniodawcą zadania był samorząd lokalny w porozumieniu z ministerstwem sprawiedliwości, usługodawcą – konsorcjum reintegracyjne, a inwestorami wiele podmiotów, od których udało się pozyskać kwotę około 5 mln funtów. Projekt powiódł się, cel został osiągnięty latem 2017 r., dzięki czemu państwo wraz z władzami lokalnymi zaoszczędziło znaczne pieniądze, inwestorzy odzyskali zaangażowane środki wraz z oprocentowaniem, a pomysł ponowiono w innych hrabstwach Wielkiej Brytanii. W wyniku brytyjskiego sukcesu obligacje społeczne zaczęły być z powodzeniem wykorzystywane w innych krajach anglosaskich takich jak: USA, Australia, Nowa Zelandia i Kanada^[4].    

3. Problem nazwy

Przy omawianiu instytucji obligacji społecznych zwrócić należy uwagę na kwestię stosowanego nazewnictwa. Najczęściej występujący w piśmiennictwie polskim termin „obligacje społeczne” jest niedokładnym tłumaczeniem angielskiej nazwy „Social Impact Bonds”, stosowanej w Wielkiej Brytanii, którą dosłownie należałoby przekładać jako “obligacje społecznego wpływu”. Rzecz dodatkowo komplikuje fakt, że termin „Social Impact Bonds” nie jest w świecie anglosaskim jedyną nazwą stosowaną na oznaczenie omawianego instrumentu finansowego. W Stanach Zjednoczonych jest bowiem nazywany „Pay for Success project” (dosłowny przekład praktycznie niemożliwy), a w Australii „Social Benefit Bond” (dosłownie: „obligacje społecznej korzyści”)^[5]. W Polsce, w jednym z opracowań, zaproponowano nazwę „Wspólna Inwestycja Społeczna”^[6] – nazwę tę należy jednak ocenić jako zdecydowanie zbyt ogólną. Różnorodność stosowanej terminologii jest oczywiście wynikiem nowości, jaką są obligacje społeczne, oraz jeszcze niewykształconej i nieustabilizowanej doktryny w rzeczonym wymiarze.

Przy przyjęciu nazwy „obligacje społeczne” jako tłumaczenia terminu angielskiego, podstawowym problemem są mylne skojarzenia sugerujące, jakoby ten sposób finansowania usług społecznych był pewnym rodzajem (podtypem) klasycznych obligacji, tj. bezwarunkowych dłużnych papierów wartościowych zdefiniowanych w polskim prawie w art. 4. ust. 1 ustawy o obligacjach^[7]: „obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji, zwanego dalej »obligatariuszem«, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia”. Obligacje społeczne stanowią natomiast raczej zobowiązanie zawarte pod warunkiem zawieszającym, a zatem są pewnego rodzaju specyficznym i niestypizowanym instrumentem hybrydowym, który łączy w sobie cechy klasycznych obligacji oraz niektórych instrumentów finansowych^[8]. Doktryna wiąże to z kolejną cechą obligacji społecznych, jaką stanowi ich niezbywalność^[9], niewystępująca w przypadku obligacji tradycyjnych. Niezbywalność akurat nie wydaje się być jednak nieusuwalna – obligacje społeczne zbywalne przez indos (oświadczenie woli zbywającego o przeniesieniu własności weksla, czeku) czy też będące przedmiotem obrotu na rynku regulowanym są możliwe do wyobrażenia w polskim porządku prawnym. Co więcej, taki kierunek ukształtowania obligacji społecznych należy uznać za pożądany. 

W każdym razie obligacje społeczne nie mają nic wspólnego z typowymi obligacjami (państwowymi lub korporacyjnymi dłużnymi papierami wartościowymi) gwarantującymi z góry określony zysk, którego osiągnięcie uzależnione jest jedynie od zdolności finansowej emitenta. W przypadku obligacji społecznych jest wręcz przeciwnie – wypłata zysku zależna jest od szeregu różnorodnych czynników, a inwestycja – w bardzo klasycznym modelu – obarczona może być sporym ryzykiem. Przemawia to za poszukiwaniem innej nazwy, trafniej i dokładniej oddającej specyfikę omawianego mechanizmu finansowego. Na chwilę obecną, aby nie wprowadzać zbędnego zamieszania w i tak dopiero rozwijającej się doktrynie i dyskursie, zasadne jest jednak pozostanie przy względnie ustabilizowanej nazwie, jaką są „obligacje społeczne”. 

4. Obligacje klasyczne a obligacje społeczne

Między obligacjami społecznymi a obligacjami klasycznymi (papierami dłużnymi) zachodzi kilka istotnych różnic, które wymienione są poniżej^[10]:

Obligacje tradycyjne

1. Zapewniają inwestorowi spłatę kapitału i odsetek. 

2. Mogą być przedmiotem obrotu publicznego na rynku giełdowym (regulowanym) lub pozagiełdowym. Płynność obligacji jest gwarantowana przez emitenta, co ma wpływ na decyzję o ich zakupie.

3. Obligacja jest w zasadzie niezależna od kondycji finansowej emitenta. Ryzyko niewykupienia lub niewykupienia w terminie co prawda istnieje, ale tylko w razie upadłości lub zagrożenia upadłością po stronie niektórych emitentów.

Obligacje społeczne

 1. Wykup obligacji zależy od efektu realizacji zadania społecznego. Rentowność obligacji jest związana określanym procentowo celem minimum – im wyższy stopień realizacji, tym wyższa stopa zysku. 

2. Nie istnieje rynek wtórny tych obligacji. W związku z tym inwestor nie może upłynnić swoich środków, które pozostają cały czas „zamrożone”. Ta zasada ogólna może jednak doczekać się odstępstw i nie obowiązuje bezwarunkowo, aczkolwiek wymaga stosownych zmian w prawie.

3. Ryzyko związane z obligacjami społecznymi jest wyższe, ponieważ istnieje dodatkowy warunek zawieszający, od którego uzależniona jest nie tylko spłata odsetek, lecz również zwrot kapitału. W praktyce dla zachęcenia inwestorów oznacza to konieczność ustalenia bardzo wysokiej stopy zwrotu w razie pomyślnej realizacji projektu. Wprowadzenie pewnych modyfikacji w dotychczasowym modelu obligacji społecznych jest jednak w stanie znacząco ograniczyć ryzyko inwestycyjne bez potrzeby ustalania bardzo wysokiej stopy oprocentowania.  

5. Rodzaje obligacji społecznych

Ze względu na kryterium rodzaju inwestora można dokonać następującej klasyfikacji obligacji społecznych^[11]:

– filantropijne – motywację inwestorów stanowi głównie dobroczynność, a kwestia ewentualnego zysku ma dla nich drugorzędne znaczenie. Inwestorami są na ogół prywatni darczyńcy, fundacje, instytucje charytatywne. Są oni skłonni do wyższego ryzyka od inwestorów komercyjnych, ponieważ ich priorytetem jest dobro wspólne czy pożytek grupy społecznej, której pomagają. Z racji przeniesienia ryzyka na inwestorów filantropijnych, tego typu obligacje są bardzo korzystne dla instytucji publicznych;

– obligacje społeczne sektora publicznego – emitentem takich obligacji jest państwo, zaś inwestorem jednostka lub grupa jednostek samorządu terytorialnego, które zapewniają finansowanie zadań społecznych pozostających w gestii władzy centralnej. Model wydaje się łatwy do realizacji przy dobrej współpracy na linii państwo-samorząd, ale wymaga bardzo szczegółowego określenia zasad emisji i stopy zwrotu zainwestowanego kapitału;

– komercyjne – inwestorami są podmioty komercyjne: banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, duże przedsiębiorstwa. W celu zachęcenia tych instytucji do podjęcia ryzyka inwestycyjnego konieczne jest precyzyjne opisanie ryzyka i stopy zwrotu zaangażowanego kapitału. Obligacje te są nastawione na zysk, zatem wykonawca zadania publicznego musi cieszyć się dużym zaufaniem i wiarygodnością;

– hybrydowe – grupa inwestorów nie pochodzi z jednego sektora. Konstrukcja takich obligacji jest możliwa pod warunkiem ich wszechstronności, która zachęci do inwestycji podmioty nastawione zarówno na interes społeczny, jak i na zysk.

6. Mechanizm działania obligacji społecznych

Schemat działania obligacji społecznych przedstawia grafika:

Zleceniodawca (organ administracji rządowej lub samorządowej): 

• określa samodzielnie lub wraz z operatorem problem społeczny do rozwiązania
• wybiera operatora
• ustala budżet na realizację zadania
• bierze udział w wyborze wykonawcy, ewentualnie ceduje to uprawnienie na operatora
• uzgadnia z operatorem i wykonawcą szczegóły realizacji projektu, zwłaszcza oczekiwane wskaźniki rezultatu 
• zawiera umowę z operatorem
• emituje obligacje, które ma obowiązek spłacić w razie osiągnięcia pożądanego społecznie celu (osiągnięcia wskaźników rezultatu)

Wykonawca (zazwyczaj organizacja pozarządowa lub inny podmiot ekonomii społecznej, ewentualnie podmiot komercyjny): 

• wykonuje usługę społeczną
• otrzymuje od operatora środki finansowe na realizację zadania

Inwestor (zazwyczaj prywatna osoba fizyczna lub prawna bądź grupa osób fizycznych i prawnych):

• ponosi ryzyko inwestycji, które wcześniej może jednak ocenić
• przekazuje za pośrednictwem operatora środki finansowe na wykonanie zadania przez wykonawcę 
• uzyskuje zwrot zaiwestowanych środków wraz z oprocentowaniem w przypadku osiągnięcia ustalonych wskaźników rezultatu 

Audytor (osoba fizyczna lub prawna niezależna od inwestora, zleceniodawcy i operatora):

• ocenia realizację celu przez wykonawcę według ustalonych wskaźników rezultatu
• wnioskuje o wypłatę lub brak wypłaty na rzecz inwestora ze strony zleceniodawcy

Operator (organizacja pozarządowa lub podmiot komercyjny):

• identyfikuje wraz ze zleceniodawcą problemy społeczne, które mają zostać rozwiązane (chyba że zleceniodawca identyfikuje problem w pełni samodzielnie)
• znajduje inwestora lub inwestorów, którzy zapewnią fundusze na wykonanie projektu
• znajduje wykonawcę i zawiera z nim umowę
• zarządza całym procesem i nadzoruje jego prawidłową realizację
• sporządza projekt umowy na linii: zleceniodawca-inwestor, a także zapewnia obsługę prawną całego projektu
• projektuje i wdraża emisję obligacji społecznych 
• odpowiada za otrzymywanie i zarządzanie funduszami od inwestora oraz otrzymywanie płatności od podmiotu publicznego^[12]
• nadzoruje realizację zadania przez wykonawcę
• dba o utrzymanie płynności finansowej wykonawcy przez przepływ środków pochodzących od inwestora
• pozyskuje zewnętrznego audytora do udziału w projekcie
• zarządza wszystkimi problemami, które pojawią się w trakcie realizacji zadania^[13].

Przed wprowadzeniem konkretnej obligacji społecznej konieczna jest identyfikacja problemu społecznego, który ma zostać rozwiązany. Zajmuje się tym instytucja publiczna, której kompetencje obejmują odpowiednią sferę życia społecznego, samodzielnie albo razem z operatorem. Przykładowym problemem może być np. nadmierne ubóstwo lub wysoki stopień przestępczości w regionie. Następnie dochodzi do zawarcia kontraktu, np. w trybie zamówień publicznych, między zleceniodawcą a operatorem. Umowa wyznacza osiągnięcie konkretnego rezultatu, np. znalezienie pracy w ciągu roku przez określony odsetek osób bezrobotnych z obszaru określonego województwa. W celu sfinansowania całej operacji podmiot państwowy lub samorządowy emituje obligacje społeczne, które zostają wykupione przez inwestora lub grupę inwestorów.

Pozyskaniem inwestorów zajmuje się operator przedsięwzięcia, czyli pośrednik. Wprowadza on na rynek obligacje społeczne emitowane przez instytucję publiczną. Gwarantem obligacji jest zatem podmiot państwowy lub samorządowy, natomiast pośrednik wykorzystuje ten fakt dla pozyskania inwestorów^[14]. Ci ostatni są w pełni świadomi tego, że zwrot kapitału i rentowność obligacji uzależnione są od zakładanego efektu wykonania zadania. Wraz z pojawieniem się inwestorów dochodzi do sprzedaży obligacji społecznych, które umożliwią sfinansowanie zadania publicznego „z góry”.

Operator zobowiązany jest także do znalezienia, np. w wyniku przeprowadzenia otwartego konkursu, wykonawcy, który bezpośrednio zajmie się świadczeniem konkretnych usług społecznych mających rozwiązać wyjściowy problem.

Następnie wykonawca realizuje usługę, przy czym warunki tego działania są określone w umowie operatora z wykonawcą w sposób ogólny, ponieważ w mechanizmie obligacji społecznych liczy się przede wszystkim końcowy efekt, a nie środki do niego prowadzące. Dlatego dużą zaletą obligacji społecznych jest pozostawienie znacznej swobody podmiotom zaangażowanym w projekt i elastyczność całej operacji. Wraz z zakończeniem programu dokonywana jest jego ewaluacja przez niezależnego audytora lub grupę audytorów wybranych wcześniej przez operatora samodzielnie albo we współdziałaniu ze zleceniodawcą lub inwestorem. Na podstawie przeprowadzonej ewaluacji dochodzi, w przypadku rozwiązania wyjściowego problemu społecznego, do wypłaty wynagrodzenia operatorowi oraz wykupu obligacji społecznych przez ich emitenta, czyli de facto zwrotu inwestorowi wyłożonego kapitału wraz z ustalonymi odsetkami. Wypłaty obejmują bowiem również odsetki za „zamrożenie” kapitału na określony czas przez inwestora, przy czym mogą one zostać ujęte w ramach wypłat za realizację^[15]. Jeśli wykonanie określonego programu nie doprowadzi do zakładanego celu minimum, nie dochodzi do wykupu obligacji ani wypłaty wynagrodzenia operatorowi. Wysokość zysku inwestorów może zależeć od tego, na ile efekty programu przekraczają cel minimum – zazwyczaj do określonego pułapu. Szczegóły i kolejne progi wypłat są z góry określone w ramach obligacji nabytych przez inwestora, a liczba możliwych wariantów sposobu i wysokości wypłaty zysku spora. 

Warunkiem koniecznym dla prawidłowego funkcjonowania obligacji społecznych jest wypłata zysku i wynagrodzenia tylko w razie osiągnięcia konkretnych rezultatów. W tym celu ocena efektów wykonania zadania musi dać się określić w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości. Wskaźniki rezultatu muszą być określone możliwie jak najbardziej precyzyjnie i opierać się na stosunkowo łatwo mierzalnych i weryfikowalnych danych. Jest to konieczne o tyle, że stanowi podstawę do wypłaty wynagrodzenia na rzecz inwestora. W przeciwnym zaś razie inwestor traci środki, które uprzednio zaangażował w projekt. Dlatego też konieczna jest w projekcie obecność niezależnego audytora, który oceni w sposób obiektywny rezultaty działań wykonawcy i operatora. Co jednak istotne, to wykonawca decyduje o sposobie wykonania zadania, więc jeśli osiągnął zamierzone rezultaty, to środki prowadzące do osiągnięcia zamierzonego celu nie są przedmiotem analizy audytora^[16].

7. Zalety i wady obligacji społecznych

Wśród podstawowych zalet obligacji społecznych wymienić należy następujące:

• wyższa skuteczność w wykonywaniu zadań społecznie użytecznych przez organizacje pozarządowe w stosunku do władz publicznych;
• oszczędność środków publicznych w razie niepowodzenia projektu;
• możliwość realizacji projektów niedostępnych w oparciu o środki budżetowe, a także zadań kosztownych i obarczonych wysokim ryzykiem;
• odciążenie sektora publicznego;
• racjonalizacja wydatków publicznych wskutek chęci inwestorów do osiągnięcia zysków w wyniku osiągnięcia celu społecznie użytecznego;
• podział ryzyka związanego z projektem między instytucje publiczne, organizatora, wykonawcę oraz inwestorów;
• wysoka innowacyjność modelu ze względu na jego elastyczny charakter oraz potencjalne włączenie sektora prywatnego w finansowanie usług społecznych;
• lepsza alokacja kapitału prywatnego niż w przypadku typowych akcji charytatywnych ze względu na ścisłą ewaluację realizowanych programów – uzyskane środki mają większe oddziaływanie społeczne, a ich wydatkowanie jest ściśle kontrolowane;
• możliwość wielokrotnego wykorzystania środków pozyskanych od inwestorów w przeciwieństwie do zbiórek przeznaczonych na jeden cel;
• powstanie nowego i efektywnego źródła finansowania dla „trzeciego sektora”^[17].

Opisane powyżej korzyści stanowią bardzo poważny zbiór argumentów za wdrożeniem tej innowacyjnej metody finansowania projektów społecznych. Tym niemniej, należy również wskazać potencjalne wady obligacji społecznych. Spośród wad można wskazać jako najważniejsze:

• brak bezpośredniej odpowiedzialności władz publicznych za niewykonanie zadania;
• dalsza konieczność realizacji przez organy sektora publicznego niewykonanego zadania w ramach przedsięwzięcia opartego na obligacjach społecznych;
• potencjalny brak zainteresowania ze strony inwestorów ze względu na spore ryzyko inwestycyjne i oddaloną w czasie stopę zwrotu, która jest wynikiem długiego czasu realizacji projektu;
• w celu minimalizacji ryzyka wykonawcami i operatorami mogą być jedynie doświadczone, wyspecjalizowane i sprofesjonalizowane organizacje pozarządowe;
• rozliczanie zadań publicznych ze względu na rezultaty nie jest opisane w polskim prawie, co może stanowić formalno-prawną przeszkodę w emisji obligacji społecznych;
• problematyczna ewaluacja wykonania zadania, które i tak nie musi oznaczać trwałego rozwiązania problemu społecznego;
• potencjalne trudności komunikacyjne między uczestnikami projektu^[18].

8. Proponowane modyfikacje klasycznego mechanizmu obligacji społecznych

Wydaje się, że najpoważniejszymi zarzutami (wadami) względem mechanizmu obligacji społecznych są: spore ryzyko inwestycyjne (zwłaszcza w przypadku projektów dotyczących trudnych problemów społecznych), wysoki poziom skomplikowania przedsięwzięcia oraz brak jasnych regulacji prawnych. Przy bliższym wejrzeniu okazuje się jednak, że trudności te da się stosunkowo łatwo wyeliminować i tym samym znacząco podnieść atrakcyjność obligacji społecznych. Potrzebne jest natomiast wprowadzenie następujących zmian w klasycznym, wyżej przedstawionym, modelu omawianej formy inwestowania.

1. Dopuszczenie do obrotu strukturyzowanych obligacji społecznych, tzn. obligacji złożonych, zawierających w sobie pewną liczbę pojedynczych obligacji, z których każda związana jest z innym projektem i problemem społecznym. Wówczas niepowodzenie w realizacji niektórych projektów zawartych w pakiecie (i strata zainwestowanego kapitału w tym zakresie) rekompensowane będzie sukcesem w wykonaniu zadań publicznych, którym dedykowane były pozostałe obligacje. Dodatkowo, gdyby łączyć obligacje bardziej ryzykowne z tymi obarczonymi mniejszym ryzykiem inwestycyjnym, ogólna możliwa strata po stronie inwestora byłaby jeszcze bardziej zminimalizowana. Oczywiście, wiele w tym zależy od zorganizowania procesu konstruowania obligacji strukturyzowanych, ale z pewnością nie jest to zadanie niewykonalne.
2. Należy rozbudowywać w możliwie jak najszerszym wymiarze katalog rodzajów obligacji społecznych. Na rynku powinny występować obligacje różniące się mechanizmem i kryteriami wypłaty premii. Już na chwilę obecną występuje rozmaitość stosowanych rozwiązań: jedne obligacje zakładają wypłatę zysku tylko w przypadku osiągnięcia wymaganych wskaźników rezultatu, inne dla przykładu dopuszczają zwrot zainwestowanego kapitału w sytuacji osiągnięcia pewnego progu minimum w zakresie rozwiązania problemu społecznego, jeszcze inne warunkują wysokość wypłaty od stopnia realizacji zadania (im wyższy stopień, tym wyższa wypłata). Wszystkie te rozwiązania zasługują na aprobatę i prowadzenie dalszych prac w kierunku zwiększenia ich zróżnicowania. 
3. Uchwalenie odrębnej ustawy regulującej w szczegółowy i kompleksowy sposób materię obligacji społecznych, zwłaszcza ich emisji, obrotu oraz nadzoru i kontroli nad wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w przedsięwzięcia społeczne oparte na omawianym mechanizmie finansowym.
4. Utworzenie odrębnej jednostki organizacyjnej w strukturze jednego z naczelnych lub centralnych organów administracji rządowej zajmującej się wdrażaniem, koordynowaniem obiegu obligacji społecznych w Polsce, promowaniem tej formy inwestowania społecznego, jak również udzielaniem zainteresowanym podmiotom informacji oraz konsultacji.

Wydaje się, że wprowadzenie wyżej zarysowanych modyfikacji i usprawnień w klasycznym modelu obligacji społecznych będzie miało jednoznacznie pozytywny wpływ, zwiększy atrakcyjność tej formy lokowania kapitału i rozwieje wszelkie ewentualne wątpliwości oraz obawy przed wprowadzeniem tej bardzo obiecującej i przyszłościowej formy inwestowania społecznego.            

Autorzy: dr Filip Ludwin, Michał Rudowski

---

^[1] Zasadnicza różnica między obligacjami społecznymi a innymi kontraktami payment by results polega na tym, że w przypadku tych pierwszych ryzyko występuje tylko po stronie inwestorów, zaś w przypadku tych drugich spoczywa również na dostawcy usług (W. Krawiec, Obligacje społeczne – stan rozwoju w Polsce, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H”, vol. LII, 3, 2018, s. 84-85).

^[2] M. Furdzik i in., Nowe instrumenty finansowania organizacji pozarządowych w Polsce, [w:] System finansowania organizacji pozarządowych w Polsce, red. S. Mazur, A. Pacut, s. 133.

^[3] B. Puszer, Obligacje społeczne – innowacyjny instrument finansowania projektów społecznych, Studia Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 346, 2017, s. 82. 

^[4] M. Furdzik i in., dz. cyt., s. 134.

^[5] A. Dear i in., Social Impact Bonds. The Early Years, [b.m.w.] 2016, informacja “A note on terminology” zamieszczona na stronie redakcyjnej publikacji.

^[6] Wspólne Inwestycje Społeczne. Podręcznik, czyli opowieść o rozwiązywaniu problemów społecznych z wykorzystaniem mechanizmu płatności za rezultaty, Warszawa 2018, passim.

^[7] Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. o obligacjach (Dz. U. poz. 238, z późn. zm.). 

^[8] W. Krawiec, dz. cyt., s. 84.

^[9] S. B. Serrano, Obligacje społeczne i ich zastosowanie w Polsce. Analiza trzech przypadków, s. 7. Tekst dostępny jest w Internecie pod adresem: https://www.obligacjespoleczne.eu/images/Obligacje_spo%C5%82eczne_i_ich_zastosowanie_w_Polsce_SBS.compressed_1.pdf (dostęp: 23.06.2020). s. 3.

^[10] J. Cichy, Obligacje społeczne – innowacyjny instrument finansowania potrzeb społecznych, „Studia Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, nr 356, 2018, s. 37.

^[11] J. Cichy, dz. cyt., s. 36.

^[12] J. Cichy, dz. cyt., s. 35-36.

^[13] http://federacjafosa.pl/wp-content/uploads/2018/02/OBLIGACJE-SPOAECZNE-opis-v3.pdf, s. 2-3 (dostęp: 23-06-2020).

^[14] J. Cichy, dz. cyt., s. 35.

^[15] M. Furdzik i in., dz. cyt., s. 135-136.

^[16] J. Cichy, dz. cyt., s. 35.

^[17] K. Marchewka-Bartkowiak, M. Wiśniewski, Obligacje społeczne – nowy instrument finansowania zadań społecznych, „Studia BAS”, nr 4(44), 2015, s. 215-216.

^[18] M. Furdzik i in., dz. cyt., s. 137.