Aktualności

Rodzina, podstawowa komórka społeczna i ostoja wartości chrześcijańskich, pomimo, że zgodnie z art. 18 Konstytucji RP podlega ochronie i pozostaje pod opieką Rzeczpospolitej Polskiej jest celem zorganizowanych ataków mediów i opinii społecznej. Nie raz możemy spotkać na portalach społecznościowych przykłady stron wyszydzających macierzyństwo, dla których przykładem największego wstydu są matki poświęcające się wychowaniu dzieci[1], natomiast w opinii publicznej rodziny wielodzietne są zwykle kojarzone z patologią, narkomanią i alkoholizmem[2]. Wiele zupełnie normalnych czynności takich jak karmienie piersią w miejscu publicznym nierzadko przedstawiane jest jako coś wstydliwego, a matki karmiące często są wypraszane z miejsc publicznych[3]. Dodatkowo, matki które decydują się na przedłużony urlop macierzyński w celu wychowania dzieci nie raz spotykają się z dyskryminacją na rynku pracy[4].

              W dobie znaczącego problemu z dzietnością wśród rodzin dodatkowe „zohydzanie” macierzyństwa na pewno jest kolejnym czynnikiem pogarszającym zarówno naszą pozycje demograficzną, jak i samą sytuację rodzin. O ile trudno udowodnić bezpośrednie przełożenie takich działań na sytuację rodzin, to nie budzi wątpliwości, że utrwalają się w ten sposób wzorce kulturowe, które negatywnie wpływają na utrwalanie szkodliwych wzorców.

              Z tego też powodu pozytywnie należy ocenić działania organizacji społecznych, które prowadzą do ocieplenia wizerunku polskich rodzin z dziećmi, w szczególności rodzin wielodzietnych. Budowanie wizerunku rodziny jako podstawowej, najważniejszej komórki społecznej i najlepszego środowiska do wychowania dzieci powinno być podstawowym zadaniem silnego społeczeństwa. Należy przy tym pamiętać, że w budowaniu zmiany społecznej szczególną rolę odrywa społeczeństwo obywatelskie, które poprzez swoją działalność powinno promować pozytywne wzorce, premiując prorodzinne postawy. Rolą NGO jest uzupełnianie polityki państwa, które pomimo że posiada silne narzędzia zmiany ekonomicznego otoczenia rodzin, to ma jednak bardzo ograniczone narzędzia zmiany społecznej.

              Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie i omówienie przykładów pozytywnej wpierania i promowania rodziny przez organizację pozarządowe świata, we Francji, USA, Węgrzech i Rosji. Implementacja pozytywnych wzorców na nasze polskie podwórko może pozytywnie wpłynąć na działalność polskich organizacji pozarządowych.

• Węgry

Węgry od wielu lat słyną z przemyślanej i pozytywnej polityki prorodzinnej. Od 2009 r. aktywnie działa tam Ruch „Trzech Książąt, Trzy Księżniczek” założony przez ś.p. prof. Marie Kopp, utytułowaną psycholog dziecięcą, kierownika Instytutu Badań Behawioralnych Uniwersytetu Semmelweis oraz pracownika naukowego Węgierskiej Akademii Nauk.

Ruch „Trzech Książąt, Trzy Księżniczek” (weg. Három Királyfi, Három Királylány Mozgalom) został założony w 2009 r. po obradach tzw. Population Roundtable (weg. Népesedési Kerekasztalt), tj. konferencji dotyczącej sytuacji demograficznej i rodzinnej na Węgrzech. Zgodnie z deklaracją założycielską okrągłego stołu[5], przedstawiciele zrzeszonych organizacji mieli w jak najszerszym zakresie dążyć do wpierania rodziny, a w szczególności do wspierania młodych rodziców pragnących posiadać dzieci. W tym celu kluczowe jest wspierania „work-life balance”, rozumianego harmonię rodziny i zawodu oraz złagodzenie ciężaru finansowego wychowania dzieci. Działalność Okrągłego stołu poza organizacją corocznych konferencji opiera się na formułowaniu zaleceń i propozycji programowych, które mogą być potem podstawą do prowadzenia różnego rodzaju kampanii społecznych. Powstały m.in. zalecenia dot. „12 punktów zdrowia psychicznego w rodzinie”[6], polityki mieszkaniowej[7], opieki okołoporodowej[8] czy też zatrudnienia kobiet[9]. Jednym z naczelnych postulatów jest również objęcie rodziców systemem emerytalnym (wliczanie okresu poświęconego na wychowywanie dzieci do stażu pracy).

Ruch „Trzech Książąt, Trzech księżniczek” skupia się na „wspieraniu młodych ludzi na drodze do spełnienia marzenia o posiadaniu dzieci”. Nazwa wywodzi się z tradycyjnej baśni węgierskiej, w której bohaterami były właśnie trojaczki: książąt i księżniczek. Fundacja aktywnie działa w następujących obszarach: 1) „work-life balance” 2) walka z dyskryminacją rodziców w miejscu pracy 3) walki z brakiem wsparcia społeczeństwa dla rodzin dziećmi 4) niestabilnymi związkami 5) niedostateczną liczbą instytucji zajmujących się opieką nad dziećmi 6) pomocy rodzinom z problemami finansowymi 7) promocji wartości prorodzinnych w mediach 8) problemami ze znalezieniem właściwego partnera 9) leczeniem niepłodności 10) walką ze złymi doświadczeniem okołoporodowymi. Ruch „Trzech Książąt, Trzech Księżniczek” działa na wielu polach, zarówno poprzez kampanie medialne i lobbing na rzecz korzystnych z punktu widzenia rodziny rozwiązań legislacyjnych, jak i promocji odpowiednich wzorców wśród pracodawców.

Ruch „Trzech Książąt, Trzech Księżniczek” prowadzi wiele akcji o zasięgu ogólnokrajowym, jednak z racji na chęć zachowania zwięzłości opracowania opisane zostaną wybrane z nich.

BALANCE PROGRAM: 2 in 1: modern organisation and social innovation” to program  zrzeszający ponad 300 firm na Węgrzech, którego celem jest koordynacja i współpraca przedsiębiorstw odznaczających się wysokimi standardami w zakresie human resources, w szczególności w zakresie podejścia do macierzyństwa i łączenia pracy zawodowej z wychowaniem dzieci. Program zapewnia wsparcie merytoryczne i organizacyjne dla firm, które chcą wspierać rodziny swoich pracowników, poprzez m.in. zapewnienie narzędzi, przeprowadzenia audytów czy badań wśród kadry. Ciekawym rozwiązaniem jest również wspieranie firm poprzez organizację warsztatów, wykład czy coachingu dla rodziców. Z programem współpracują największe korporacje, takie jak General Electric, K&H Bank czy T-mobile .

Projekt „BOOKLETS FOR DADS” („Broszura dla ojca”) to ciekawy projekt który docenia rolę ojców w wychowaniu potomstwa. Zdecydowana większość materiałów przygotowujących do rodzicielstwa kierowana jest dla kobiet – matek, lub opiekujących się nimi pielęgniarek, położonych lub lekarek. Brakuje materiałów skupiających się na problemach ojców, szczególnie dotyczących obowiązków ojca w okresie prenatalnym, czy też będących odpowiedzią na trudne pytania, takich jak problem młodego ojcostwa lub kontaktu z dzieckiem. Broszura autorstwa Andrek Andrea i Léder László jest odpowiedzią na te pytania.

Broszura ukazuje się w nakładzie 90.000 egzemplarzy rocznie i jest również dostępna za darmo w języku angielskim.

Jednym z bardziej interesujących projektów jest „Flaga dla dziecka” (węg. Babazászló) oraz „Podróżująca kołyska” (węg. Vándorbölcső). Projekty te są szczególnie interesujące w sferze symbolicznej, gdyż skupiają się na przekazywaniu odpowiednio flag i kołysek dla nowonarodzonych dzieci. Pierwszy z projektów wiąże się z węgierską tradycją wywieszania czarnych flag dla uczenia śmierci bliskiej osoby. Jak możemy przeczytać na stronie Ruchu „skoro wieszamy czarną flagę żeby uczcić czyjąś śmierć, to dlaczego nie witamy nowonarodzonych okolicznościową flagą?”. Ideę tę zapoczątkował aktor Pál Oberfrank, znany m.in. z roli Tybalta lub księcia Burgundii w szekspirowskich dramatach. Młodzi rodzice dla uczenia narodzin dziecka mogą przez Internet zamówić flagę z niebieskim bądź różowym bocianem[11]. Na podobnych zasadach funkcjonuje program „Podróżująca kołyska”. Lokalni rzemieślnicy przekazują ręcznie robione kołyski świeżo upieczonym rodzicom, którzy używają ich przez pierwsze 4-6 miesięcy po narodzinach dziecka. Następnie kołyska przekazywana jest kolejnym rodzinom.

Ruch „Trzech Książąt, Trzech Księżniczek” prowadzi również konkurs pod nazwą „Firma przyjazna rodzinie”[12]. Konkurs ten nagradza firmy, które są najlepiej przygotowane na wyzwania rynku pracy związane ze wspieraniem dzieci i rodzin.

Nagrody przyznawane są w trzech kategoriach: 1) „Family-friendly Company Award of the Year” dla firmy która jest zwycięzcą w danym roku (dla przykładu, tytuł ten zdobywały takie podmioty jak firma ubezpieczeniowa MetLife czy firma audytowa BPO), 2) „Family-friendly Company Title” dla podmiotu nominowanego danego roku do nagrody głównej (wyróżnione tym tytułem od 2013 r. były m.in. Lexmark, Citi Bank, IBM, ExxonMobil czy też British Petrolium), 3) „Special Prize Winners of Family-friendly Company Application” to nagroda przyznawana dla przedsiębiorstwa, które wyróżniają się szczególnymi zasługami na polu wspierania rodzin (np. innowacyjnymi rozwiązaniami).

Podobnym projektem jest projekt „Family-friendly Places”, który nagradza miejsca przyjazne rodzinom z dziećmi – szpitale, restauracje, uniwersytety, hotele i inne placówki użyteczności publicznej. Zarówno ten jak i poprzednie projekty należy ocenić szczególnie pozytywnie, gdyż we współczesnym świecie w którym szczególną rolę odgrywają korporacje i prywatne firmy promowanie w środowisku biznesowym zdrowych wzorców w zakresie work-life balance jest cenne. Firmy często wydają duże środki w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) na projekty promujące ideologię gender lub wspierające ruchy nieprzychylne rodzinie. Z tego powodu z uznaniem należy spojrzeć na wszelkie praktyki, które skupiają na promocji rodziny wśród wielkich korporacji, szczególnie jeżeli w tych projektach biorą udział transgraniczne podmioty takie jak MetLife czy Citigroup.

Kończąc tematykę Węgier, nie można nie wspomnieć również o Instytucie dla Demografii i Rodzin im. Marii Kopp[13], podmiotowi który powstał z inicjatywy węgierskiego rządu, a który łączy współpracę organizacji pozarządowych w celu wspierania dobra rodziny i znalezienia efektywnych narzędzi do walki z kryzysem demograficznym.

• Francja

We Francji nadzorem nad działalnością pozarządowych organizacji wspierających dzietność czuwa Narodowe Zrzeszenie Stowarzyszeń działających na rzecz Rodzin (fr. Union nationale des associations familiales) i działające w jej ramach Departamentalny Związek Stowarzyszeń Rodzinnych (fr. Union Départementale des Associations Familiales UDAF). Na podstawie rozporządzenia z 3 marca 1945 r., potwierdzonych przez ustawę z 1975 r. UNAF realizuje zadania zlecone administracji publicznej z zakresu polityki prorodzinnej i pomocy rodzinie.[14]

Nim przejdziemy do analizy poszczególnych rozwiązań należy pochylić się nad problematyką ustawowego ustanowienia państwowej egidy nad wszelkimi prorodzinnymi organizacjami. Silne powiązanie administracji publicznej z różnymi dziedzinami życia jest charakterystyczne dla francuskiego modelu administracji publicznej. Takie rozwiązanie ma swoje zalety, do których niewątpliwie należy lepsza koordynacja działań poszczególnych organizacji pozarządowych czy też wyższy poziom finansowania. Taki nadzór jednak może negatywnie wpływać na charakter podejmowanych działań, np. poprzez wymuszanie laickiego charakteru (co jest standardem we Francji) czy też cenzurować programy sprzeczne z polityką państwa, wpływając tym mam na zagwarantowane rodzicom prawo do wychowania dzieci. Należy jednak brać pod uwagę, że przeniesienie modelu francuskiego, uwarunkowanego odmiennym sposobem organizacji administracji publicznej na polskie podwórko jest praktycznie niemożliwe.

Jedną z najbardziej prężnych organizacji działających we Francji jest Stowarzyszenie Rodzin Katolickich (fr. „Associations Familiales Catholiques”). Jego początki sięgają do 1905 r. gdy założyciel Canon Tourier działając na podstawie nowego prawa o zrzeszeniach założył pierwsze takie stowarzyszenie we Francji nazwane Katolickim Stowarzyszeniem Głów Rodzin (fr. Associations Catholiques de Chefs de Famille”).

Stowarzyszenie to w 1955 r. zmieniło statut i tak powstało AFC. Stowarzyszenie działa w ramach UNAF. Stowarzyszenia działa na 3 poziomach: prowadzi projekty edukacyjne i społeczne, prowadzi działania ukierunkowane na politykę prorodzinną oraz prowadzi akcje społeczne. To jest tylko wycinek działalności AFC, która poza działalnością prorodzinna prowadzi również sklep złotniczy czy też organizuje seminaria i rekolekcje.

Łącznie AFC prowadzi 600 projektów w 60 oddziałach dzięki wsparciu ponad 1000 członków i moderatorów.

Do szczególnie cennych akcji AFC należy zaliczyć projekt „Chantiers-Éducation”. Od 1990 r. platforma jest miejscem wymiany poglądów i dzielenia się doświadczeniem rodziców w kwestii edukacji. Warsztaty organizowane w ramach projektu mają zasięg ogólnokrajowy i poruszają takie tematy jak miłość, przebaczenie, autorytety, rolę matki, ojca oraz dziadków. W ramach małych grup (od 6 do 10 osób) rodzice zbierają się raz w miesiącu by dyskutować na istotne tematy. Udział w spotkaniach jest bezpłatny, a spotkania są otwarte dla wszystkich .

Opisując działalność AFC nie można zapomnieć o inicjatywach wydawniczych, a w szczególności o broszurach z serii „12 pytań”.  Broszury te skupiają się na tematach istotnych dla wychowania dzieci, takich jak dostęp do massmediów, świętowanie Halloween czy też seksualności. Broszury są kolportowane w cenie od 2 do 6 euro, dzięki czemu może sobie na nie pozwolić każdy. Niestety, w odróżnieniu do wydawnictw ruchu „Trzech Książąt, Trzech Księżniczek”, nie zostały one przetłumaczone na język angielski. Przykład Stowarzyszenia Rodzin Katolickich powinien być chwalony na całym świecie ze względu na jego historię. Istniejąca od ponad 100 lat instytucja skupia katolików w zlaicyzowanej Francji. Niewątpliwie jest to przykład godny do naśladowania również w innych krajach, tym bardziej, że potrafi działać razem z administracją publiczną.

• Rosja

Kolejnym krajem który jest przedmiotem niniejszej analizy jest Rosja, która po kryzysie dzietności w latach 90 prowadzi aktywną politykę prorodzinną.

Dzięki szerokim działaniom wskaźnik dzietności wzrósł z poziomu 1,16 w roku 1999 r. do poziomu 1,76 w roku 2019[15], jednak polityka prorodzinna w Rosji prowadzona przez organizacje pozarządowe jest ciągle na etapie rozwoju.

Programy na rzecz rodzin wspierane są w Rosji licznymi publicznymi grantami. Jednym z przykładów projektów który otrzymał finansowanie na poziomie 500.000rubli jest projekt „Tęcza talentów: program pomocowy dla rodzin wielodzietnych”, realizowany przez pozarządową organizacje Centrum Usług Społecznych – Dom Miłosierdzia[16]. Celem projektu jest organizacja szkoleń i warsztatów dla rodzin wielodzietnych skupiających się na kształtowania moralnych i społecznych wartości, przy jednoczesnym okazywaniu wsparcia psychologicznego i pedagogicznego. Zgodnie z założeniami, z programu skorzysta ok. 100 rodzin[17] .

Podobny projektem, zakrojonym na szerszą skalę jest projekt „MaMy: promowanie samorealizacji i trwałości ekonomicznej młodych matek” realizowany przez Fundację charytatywną „Miłe miasto Petersburg”[18]. Projekt opiera się na aktywizacji młodych matek poprzez promocje ekonomii współdziałania i tworzenia środowiska przyjaznego rodziną. W ramach projektu młodzi rodzice będą proponowali rozwiązania w przestrzeni publicznej które pozwolą na aktywizacje rodzin z wykorzystaniem praktyk sąsiedzkich i budżetu partycypacyjnego.

Należy mieć jednak na uwadze, że pomimo szerokiego wsparcia w puli tzw. Grantów prezydenckich projekty te w Rosji są kroplą w morzu potrzeb, a polityka prorodzinna pomimo, że przynosi na przestrzeni lat wymierne efekty jest ciągle krytykowana za zbyt dużą kosztochłonność względem efektów. Należy jednak podkreślić, że innowacyjne praktyki powinny być przykładem dla innych krajów.

• Stany Zjednoczone

Ostatnim krajem który będzie przedmiotem niniejszej analizy są Stany Zjednoczone. Stany Zjednoczone są krajem słynącym z wyjątkowo wysokiego i utrzymującego się mimo upływu lat wskaźnika dzietności (w 2018 r. wynosił on 1,73, co stanowi wyjątek w bogatych krajach zachodnich). Poza specyficzną strukturą demograficzną i sprzyjającym wysokiej dzietności uwarunkowaniom społecznym, amerykańskie społeczeństwo obywatelskie wykształciło szereg organizacji które wspierają młode rodziny i małżeństwa w wychowaniu dzieci.

Jedną z ciekawszych, działających na terenie całych Stanów zjednoczonych organizacji jest Hannah’s Prayer Ministries. Ta chrześcijańska organizacja społeczna skupia się na pomocy małżeństwom których dotykają problemy z bezpłodnością poprzez udzielanie wsparcia duchowego i materialnego. Pomoc ta dotyczy nie tylko problemów z zajściem w ciążę ale i wsparciu dla kobiet które utraciły dziecko w przypadku poronienia lub też śmierci noworodka. Jedną z założycielek organizacji jest Jennifer Saake, autorka książki „Hannah’s Hope”[19] przewodnika dla kobiet które zmagają się z brakiem poczęcia, utratą dziecka bądź walką z procesem adopcji w celu wsparcia dziecka. Książka stanowi wsparcie dla kobiet którym pomaga ta organizacja.

Ważną i prężną organizacją jest Institiute for family studies (IFS). Jest to działający w Charlottesville think-tank skupiający się na prowadzeniu badań nad instytucją rodziny dotyczących rozwodów, poziomu życia rodzin, ich dzietności itd. Instytut prowadzi również bazę statystyk, dotyczących życia rodzin w USA. Instytut promuje tradycyjne wartości i życie rodzinne posługując się przy tym badaniami naukowymi oraz prowadzi działalność wydawniczą[20].

Nie w sposób pominąć organizację Focus on family działającą w Colorado Springs. Organizacja skupia się na wsparciu dla kobiet i małżeństw, w tym walce z aborcją, promowaniu trwałości małżeństw czy zapewniania wsparcia duchowego dla rodzin z problemami. Organizacja działa prężnie na wielu polach, w tym wydaje czasopismo Focus on family, serię podcastów traktujących o chrześcijańskich wartościach (m.in. Adventures in Odyssey, Boundless, czy też hiszpańskojęzycznego podcastu Enfoque a la Familia, kierowanego do ludności latynoamerykańskiej) i aplikacji mobilnych wspomagających młode matki (m.in. Make every day count)[21]. Z racji licznych darczyńców organizacja działa na szeroką skalę, zapewniając duże wsparcie dla rodzin w całych Stanach zjednoczonych.

Na koniec warto wspomnieć o godnej pochwalenia inicjatywie aplikacji text4baby. O ile nie jest to inicjatywa wywodząca się bezpośrednio z trzeciego sektora, tak warto pochwalić jej innowacyjność i możliwości jakie daje taka forma prowadzenia promocji małżeństw i rodziny.

Text4Baby to aplikacja na urządzenia mobilne (dostępna na systemy iOS i Android) wspierająca matki w ciąży. Aplikacja ta pełni funkcję kalendarza przypominającego o zbliżających się wizytach u lekarza, przechowująca dane medyczne, zapisująca informacje o ciąży i udzielająca młodym mamom licznych wskazówek dotyczących zdrowia dziecka.

Innowacyjna forma i atrakcyjna szata graficzna sprawiają, że aplikacja cieszy się dużym powodzeniem.

Text4baby from Voxiva on Vimeo.

• Podsumowanie

Podsumowując rozważania, wskazać należy że węgierski przykład ruchu „Trzech Książąt, Trzech Księżniczek” powinien być wzorem do naśladowania dla innych krajów. Pomysł, żeby wspierać młode rodziny opierając się na współpracy z sektorem prywatnym, w szczególności w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu powinien być implementowany w Polsce, ze względu na fakt, że wiele młodych kobiet błędnie twierdzi, że nie jest w stanie łączyć kariery zawodowej z macierzyństwem. Promocja pozytywnych wzorców powinna szczególnie obejmować work-life balance, a takie kampanie w Polsce rzadko są prowadzone. Interesujące są również wzorce amerykańskie, szczególnie te które do promowania rodziny wykorzystują nowoczesne technologie takie jak aplikacje mobilne, co pozwala na skuteczniejsze dojście do młodego pokolenia, Nie można też odrzucać innowacyjnych wzorców rosyjskich i tradycyjnego modelu francuskiego w celu budowy wielofunkcyjnej polityki prorodzinnej.

Dr Tymoteusz Zych
Katarzyna Zych
Szymon Dziubicki
Piotr Celiński

---

[1]Fanpage”Madka Polka” [Dostęp online: lhttps://www.facebook.com/MadkiPolki/?__tn__=%2Cd%2CP-R&eid=ARBp8noc5yBl0PmGyS1949He5hiTzvH3iQnkR-ek7JC1owVlfWfRZ14ceQhgRnrb3azFF_GxXHA4mMn9

https://www.facebook.com/MADKA-POLKA-368534697304102/]

[2] „O „500 Plus rozwija patologie”. Ostre słowa na spotkaniu z Kidawą-Błońską”, Do rzeczy, Warszawa, 10 marca 2020 r. [Dostęp online: https://dorzeczy.pl/kraj/132252/500-plus-rozwija-patologie-ostre-slowa-na-spotkaniu-z-kidawa-blonska.html]

[3] Warto wspomnieć o wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, który zasądził 2000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych dla matki karmiącej, która została wyproszona z restauracji. Więcej informacji: https://www.rpo.gov.pl/pl/postepowania-strategiczne-rpo/dyskryminacja-matki-karmiacej-w-dostepie-do-uslug

[4] Raport z badania „Postawy Polaków wobec rynku pracy. Matki w pracy” Millward Brown, Warszawa 2015. [Dostęp online: http://workservice.ro/Centrum-prasowe/Informacje-prasowe/Ekspert-HR-komentuje/Matki-musza-walczyc-ze-stereotypami-na-rynku-pracy]

[5] Oficjalna strona internetowa konferencji “Okręgły stół ludnościowy” [Dostęp online: http://www.nepesedesikerekasztal.hu/index.php/alapito-nyilatkozat]

[6] Publikacja „12 punktów zdrowia psychicznego w rodzinie” [Dostęp: online: http://www.nepesedesikerekasztal.hu/index.php/dokumentumok/23-a-csalad-lelki-egeszsegenek-12-pontja]

[7] Zalecenia dot. prorodzinnej polityki mieszkaniowej [Dostęp online: http://www.nepesedesikerekasztal.hu/index.php/dokumentumok/9-a-nepesedesi-kerekasztal-lakaspolitikai-elvi-javaslatai]

[8] Zalecenia dot. opieki okołoporodowej [Dostęp online: http://www.nepesedesikerekasztal.hu/index.php/dokumentumok/8-a-nepesedesi-kerekasztal-javaslatai-a-napkoezbeni-gyermekellatas-fejlesztesere]

[9] Zalecenia dot. zatrudnienia kobiet [Dostęp online] http://www.nepesedesikerekasztal.hu/index.php/dokumentumok/7-a-nepesedesi-kerekasztal-javaslatai-a-noi-foglalkoztatas-temakoerben

[10] Strona projektu “Work life balanca” [Dostęp online: https://www.haromkiralyfi.hu/work-life-balance]

[11] Strona projektu: „Flaga dla noronarodzonego” [Dostęp online: https://www.haromkiralyfi.hu/challenge-craddle-baby-borned-flag]

[12] Strona projektu „Firma przyjazna rodzinie” [Dostęp online: https://www.haromkiralyfi.hu/family-friendly-company ]

[13]Oficjalna strona Instytutu dla Demografii i Rodzin im. Marii Kopp [Dostęp online:  https://www.koppmariaintezet.hu/en/intro]

[14] Oficjalna strona zrzesnia UNAF [Dostęp online:  https://www.unaf.fr/spip.php?rubrique24]

[15] Baza „Data Topics”, Bank Światowy [Dostęp online:  http://datatopics.worldbank.org/world-development-indicators/]

[16] Oficjalna strona organizacji „Domu miłosierdzia”, [Dostęp online http://dommil.com/house_mercy/complex_of_mercy/]

[17] Oficjalna strona programu„Tęcza talentów: program pomocowy dla rodzin wielodzietnyc” [Dostęp online: https://xn--80afcdbalict6afooklqi5o.xn--p1ai/public/application/item?id=F1B2241F-7B3E-4302-8202-6E35B12EA2ED

[18] Oficjalna strona programu „MaMy: promowanie samorealizacji i trwałości ekonomicznej młodych matek” [Dostęp online: http://dobrygorod.spb.ru]

[19] Jennifer Saake, Hanna’s Hope, NavPress, Colorado Springs 2005.

[20] Oficjalna strona „Institute for family studies” [Dostęp online: https://ifstudies.org/]

[21] Oficjalna strona organizacji „Focus on family” [Dostęp online: https://www.focusonthefamily.com/about/programs/]