Aktualności

I Przedmiot analizy

Przedmiotem niniejszego tekstu jest zagadnienie e-wolontariatu, w świetle aktualnie obowiązujących przepisów oraz praktyki społecznej. W tekście przeanalizowane zostały źródła popularności e-wolontariatu, narzędzia wykorzystywane w ramach e-wolontariatu, a także sytuacja prawna wolontariusza działającego w formule e-wolontariatu. 

II Wstęp

Rozwój wirtualnej rzeczywistości na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat doprowadził do nowej sytuacji, w której przeciętny Polak spędza tygodniowo około 51 godzin korzystając z Internetu. Łącznie daje to około 110 dni w skali roku, a także 23 lata w przeciągu uśrednionej długości życia. Według analityków z NordVPN na przywołane 51 godzin spędzane przed komputerem, prawie 16 godzin spędzane jest w ramach pracy, natomiast pozostałe 35 godzin jest poświęcane na tak zwany „czas wolny”. Występują wśród nich: zakupy (1 godzina 44 minuty), oglądanie seriali/filmów (4 godziny 38 minut), korzystanie z mediów społecznościowych (7 godzin 4 minuty), słuchanie muzyki (3 godziny 20 minut), oglądanie filmików (6 godzin 2 minuty), wideorozmowy (1 godzina 30 minut), granie w gry (1 godzina 39 minut) i inne.^[1] Pomimo, że głównym celem badań przeprowadzone przez NordVPN było pokazanie uśrednionego obrazu dotyczącego aktywności Polaków w Internecie, to przy okazji efekty badań przedstawiają zaistniały trend, który polega na coraz większej obecności Polaków w przestrzeni wirtualnej.^[2]

Grafika nr 1

Zjawisko coraz większej ilości czasu spędzanego przez Polaków w Internecie zostało szczególnie spotęgowane w trakcie pierwszej części pandemii COVID-19. W celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu COVID-19 rząd zdecydował się na wprowadzenie szeregu głęboko ingerujących w prawa i swobody obywatelskie obostrzeń.

W perspektywie trzeciego sektora nastąpiło przeniesienie kolejnych przestrzeni aktywności organizacji pozarządowych do przestrzeni wirtualnej. W tym kontekście warto przyjrzeć się zjawisku e-wolontariatu, a także przeanalizować jego pozycję prawną i wyzwania, które wiążą się z upowszechnieniem tej formy działalności społecznej.

III Pojęcie e-wolontariatu

E-wolontariat występuje także pod nazwami: wirtualnego wolontariatu, cyberwolontariatu, wolontariatu on-line, a także digital volunteering. Istotowo e-wolontariat nie różni się od wolontariatu tradycyjnego. Polega on na dobrowolnym, a jednocześnie bezpłatnym wykonywaniu czynności niesienia pomocy oraz szeroko pojętego „zmieniania świata na lepsze”. Jedyna różnica pomiędzy e-wolontariatem, a wolontariatem tradycyjnym dotyczy przestrzeni, w której społecznik funkcjonuje. Wolontariat tradycyjny odbywa się w rzeczywistości realnie, natomiast e-wolontariat w przestrzeni wirtualnej. W pierwszych publikacjach dotyczących e-wolontariatu, był on opisywany jako rozszerzający działania społeczne podejmowane w ramach tradycyjnego wolontariatu. Wykorzystanie internetowego medium miało wzmocnić zasięg działania, pokonać bariery czasu i przestrzeni, wręcz miało nadawać pracy wolontariuszy wymiar globalny.^[3] 

Wśród najczęstszych rodzajów e-wolontariatu można wymienić:

• Crowdfunding – zbieranie środków finansowych i materialnych na z góry określony cel charytatywny lub w celu pokrycia kosztów prowadzenia działalności organizacji pozarządowej,
• Crowdscourcing – wspólne rozwiązywanie problemów lub poszukiwanie nowych pomysłów,
• E-dziennikarstwo obywatelskie – rodzaj dziennikarstwa, które jest wykonywane przez niezawodowych dziennikarzy w interesie społecznym i za pomocą mediów internetowych (głównie socialmediów),
• E-learning – uczenie na odległość dzięki wykorzystaniu komunikatorów oraz platform internetowych,
• Gromadzenie wiedzy – tworzenie zasobów wspólnej wiedzy,
• Mapowanie – społecznościowe tworzenie map przedstawiających zastane problemy lokalnej społeczności, funkcjonujące zjawiska, obiekty, a także atrakcje turystyczne.

E-wolontariat nie występuje w polskim systemie prawnym jako samodzielna instytucja prawna. Szukając aktów prawnych normujących zasady funkcjonowania e-wolontariuszy, należy zwrócić się do Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.^[4] Normy dotyczące wolontariatu per analogiamnależy traktować wobec e-wolontariuszy. W związku z tym, według niniejszego aktu prawnego z aktywności świadczonych przez e-wolontariuszy w ramach swojej działalności statutowej mogą korzystać: organizacje pozarządowe (m.in. stowarzyszenia, fundacje), spółdzielnie socjalne, osoby prawne i jednostki organizacyjne Kościoła Katolickiego i innych kościołów lub związków wyznaniowych, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, organach administracji publicznej, podmiotach leczniczych, a także spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.^[5] 

Relacja pomiędzy organizacją, a wolontariuszem powinna być oparta o Porozumienie Wolontariackie, w którym powinny znaleźć się zapisy regulujące warunki świadczenia, jej czas, zakres prac, a także sposób rozwiązania porozumienia. W sytuacji, gdy organizacja zamierza korzystać ze świadczeń e-wolontariusza przez dłuższy okres niż 30 dni, to Porozumienie Wolontariackie powinno zachować formę pisemną. Taka sytuacja może być wymagana także w przypadku krótszej współpracy, ale jedynie w sytuacji, gdy e-wolontariusz zażąda takiej umowy. Gdy e-wolontariusz wyrazi taką prośbę, przedstawiciel organizacji, na rzecz której realizowane jest świadczenie, ma obowiązek przedłożyć pisemną opinię dotyczącą wykonywanych aktywności.^[6] Z art. 45 niniejszej ustawy wynikają obowiązki nałożone na organizację korzystającą ze świadczeń e-wolontariusza.

Z uwagi na specyfikę e-wolontariatu polegającą na korzystaniu z urządzeń elektronicznych oraz poruszaniu się w przestrzeni internetowej, organizacja ma obowiązek informować o ryzykach dla zdrowia i bezpieczeństwa e-wolontariusza. W związku z tym sugeruje się, aby organizacja poprzedziła e-wolontariat zajęciami, w trakcie których e-wolontariusze zostaną powiadomieni o istniejących zagrożeniach, wśród których można wymienić phishing, spam, złośliwe oprogramowania, nieodpowiednie treści dla nieletnich, przyjmowanie fałszywej tożsamości, hejt oraz fakenewsy. Kolejnym obowiązkiem wiążącym organizacje jest zapewnienie wolontariuszowi bezpiecznych i higienicznych warunków do wykonywania świadczeń. W tym przypadku może to dotyczyć dostarczenia odpowiedniego sprzętu elektronicznego, oprogramowania antywirusowego, krzesła spełniającego podstawowe normy do pracy przy komputerze. Ponadto warto pamiętać, że e-wolontariuszowi przysługują świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, a także zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń. E-wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, organizacja zobowiązana jest zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków.

IV Przykłady e-wolontariatu

W celu wprowadzeniu e-wolontariatu w organizacji warto zacząć od analizy aktualnego stanu realizowanych projektów. Diagnoza powinna dążyć do wypisania poszczególnych zadań składających się na trwające projekty, a także zakwalifikowania poszczególnych zadań jako możliwe do realizacji przez Internet, a także niemożliwych do zrealizowania w przestrzeni wirtualnej. Niektóre z zadań mogą być jedynie częściowo możliwe do realizacji w Internecie (na przykład promocja wydarzenia, która składa się na stworzeniu wydarzenia na Facebooku, rozłożeniu ulotek w pobliskich lokalach gastronomicznych oraz poinformowaniu miejscowych mediów). Przykładowymi zadaniami, które obecne są w większości organizacji pozarządowych, a mogą być realizowane przez e-wolontariuszy są:

• Moderowanie strony internetowej organizacji,
• Moderowanie profilów organizacji w social mediach,
• Prowadzenie wykładów e-learningowych,
• Organizacja warsztatów e-learningowych,
• Tworzenie i edycja materiałów promocyjnych,
• Prowadzenie podcastu oraz filmików organizacji,
• Budowanie bazy potencjalnych darczyńców,
• Przygotowanie newslettera dla darczyńców,
• Redagowanie informacji prasowych,
• Prowadzenie grupy społeczności skupionej wokół organizacji,
• Nawiązywanie kontaktu z patronami medialnymi oraz honorowymi.

Kolejnym istotnym etapem w celu budowy sprawnego systemu e-wolontariackiego, zwłaszcza w sytuacji dużych organizacji, jest powołanie koordynatora e-wolontariuszy. Koordynator powinien być przede wszystkim odpowiedzialnym za utrzymywanie kontaktu, zlecanie zadań, monitoring oraz ewaluowanie zadań razem z e-wolontariuszami. Koordynator e-wolontariuszy powinien razem z zarządem organizacji przygotować plan współpracy z e-wolontariuszami. E-wolontariusze powinni być przygotowani do wykonywania zadań, czemu powinny służyć szkolenia: merytoryczne oraz techniczne. Szkolenie merytoryczne powinno być poświęcone tematyce przedmiotowego projektu, natomiast szkolenie techniczne dotyczy zakresu obsługi narzędzi wykorzystywanych w e-wolontariacie. Ludzi zainteresowanych e-wolontariatem można znaleźć w socialmediach (lokalne grupy facebookowe), ale także na stronie www.wolontariat.org.pl (Ogólnopolska Sieć Centrów Wolontariatu, www.tudu.org.pl (Portal TuDu).

Autor: Artur Tyński

^[1] NordVPN: Jak dużą część życia Polacy spędzają w Internecie, www.nordvpn.com/pl/blog/czas-w-internecie/, [dostęp: 20.11.2021].

^[2] Tamże.

^[3] M. Kacprowicz, B. Borowiecka: Podręcznik e-wolontariatu: praktyczny przewodnik dla osób, instytucji i organizacji, które chcą zmieniać świat na lepsze dzięki wykorzystaniu nowych technologii i współpracy z wirtualnymi społecznościami.

^[4] Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2020 r. poz 1057, z 2021 r. poz. 1038, 1243, 1535).

^[5] Tamże.

^[6] Tamże.