Aktualności

Z racji innowacyjnego charakteru modelu obligacji społecznych i krótkiej, jedynie 10-letniej historii ich wdrażania, podanie przykładów ich zastosowania wraz z pełną oceną skuteczności jest utrudnione. Wiele programów opartych na obligacjach społecznych w Polsce, a przede wszystkim za granicą (w Polsce programy pilotażowe są wybitnie marginalne) ma charakter testowy i pilotażowy. Egzemplifikacja  użycia tego instrumentu finansowego w konkretnych państwach będzie więc miała siłą rzeczy charakter opisowy i nie zawsze będzie uwzględniać praktyczne efekty. Tym niemniej rosnące zainteresowanie obligacjami społecznymi w Polsce i na świecie zdaje się przemawiać za tym, iż model ten może się sprawdzać w rozwiązywaniu przynajmniej niektórych problemów społecznych, skoro przyciąga rosnącą liczbę wykonawców, operatorów oraz inwestorów. Poniżej znajdują się przykłady zastosowania obligacji społecznych w wybranych państwach.

1. Academia de Código Júnior

Academia de Código Júnior (Akademia Juniorów) jest pierwszym portugalskim programem obligacji społecznych. Przypadek Portugalii jest o tyle ważny, że w państwie tym udało się stworzyć zaplecze dla emisji obligacji społecznych. W celu założenia funduszu obligacji społecznych o wartości 15 mln euro wykorzystano unijne fundusze strukturalne. Ułatwiło to wprowadzenie w Portugalii systemu zleceń opartych na wynikach^[1].

Projekt Akademii Juniorów został opracowany przez Laboratório de Investimento Social (Laboratorium Inwestycji Społecznych) przy wsparciu finansowym Fundacji Calouste Gulbenkiana.  Program rozpoczęto od zaproszenia inwestorów przez miasto Lizbona w latach 2015-2016 do sfinansowania programu w formie obligacji społecznych. Cel zadania społecznego stanowił nauczenie umiejętności programowania w języku Scratch 65 uczniów z trzech szkół podstawowych położonych w stolicy Portugalii. Całkowity budżet projektu wynosi 123 tys. euro, przy czym miasto Lizbona zarezerwowało 111 tys. euro na spłatę inwestorów. Warunkiem zwrotu na rzecz inwestora wyłożonej kwoty jest stwierdzenie w porównaniu z grupą kontrolną znacznego wzrostu umiejętności i wyników w nauce uczniów objętych programem. Program nie ogranicza się zatem do samej nauki języka programowania, lecz nauka ta miała usprawnić proces logicznego myślenia oraz rozwiązywania problemów. Cel stanowiła ogólna poprawa wyników w nauce badanej grupy oraz obniżenie częstotliwości powtarzania klasy. To z kolei przekłada się w sposób oczywisty na obniżenie kosztów społecznych i ekonomicznych związanych z niewydajną edukacją^[2]. Szczegółowe statystyki dotyczące rezultatów programu nie są ogólnodostępne. Biorąc jednak pod uwagę to, że program jest kontynuowany, inwestorzy angażują weń swoje pieniądze i ma on aprobatę uczestników, można stwierdzić, iż jego wdrożenie zakończyło się sukcesem. 

2. Budowa kompostowni w Neapolu

Pomimo podejmowaniu wielu prób we Włoszech nie doszło do rozwoju ogólnokrajowego programu obligacji społecznych. Jedyny prawdziwy projekt w tym zakresie uruchomiono w Neapolu. Dotyczył on budowy kompostowni dla odpadów z tego miasta, które jest znane z problemów na tym tle. Początek programu przypada na 2015 r., a sam program nie został nigdy ukończony. Mimo to warto się mu przyjrzeć, ponieważ sam model finansowania był dobrze skonstruowany, a powodem zarzucenia programu był problematyczny przedmiot inwestycji, która okazała się zbyt kosztowna, choć udało się na nią pozyskać znaczne fundusze.  

Miasto Neapol od lat zmaga się z problemem nadmiaru odpadów, które w końcu zaczęto wysyłać na teren północnych Włoch. Rozwiązanie to okazało się oczywiście niezwykle kosztowne, ponieważ koszt wywozu tony odpadów z miasta Neapol wynosi aż 140 euro, a kolejne przetargi nie przyciągnęły podmiotów, które poradziłyby sobie z problemem w sposób efektywny.

Stąd też bierze swój początek projekt budowy kompostowni odpadów w miejscowości Scampia w pobliżu Neapolu. Wartość inwestycji wyceniono na 14,6 mln euro. Pomysł wyszedł od grupy przedsiębiorców, który a następnie został przejęty przez miasto. Chodziło o zbudowanie takiej przetwórni odpadów, która nie będzie wiązała się z ich spalaniem, lecz z ekstrakcją zimnego biogazu. Ten ostatni wraz z kompostem miał być efektem końcowym całego procesu, który w założeniu nie stanowi zagrożenia dla środowiska i nie emituje szkodliwych substancji czy zapachów. 

Zakład miał osiągnąć maksymalną wydajność około 20 tys. ton odpadów rocznie. Przetworzenie tej ilości odpadów skutkowałoby produkcją ponad 7 tys. ton kompostu i 1,3 mln metrów sześciennych metanu w skali roku. Wymiernym efektem byłyby oszczędności około 800 tys. euro rocznie – dzięki redukcji kosztów wywozu i utylizacji ze 140 do 100 euro za tonę. Oczekiwane oszczędności powinny wynosić około 800 tys. euro rocznie (w wyniku redukcji kosztów transportu z 140 do 100 euro za tonę). Projekt upadł ze względu na niedobór inwestorów, choć zainteresowanych stron i gmin było wiele. Kluczowe zapewne okazało się odłożenie ewentualnych zysków w czasie przy jednoczesnym długotrwałym zamrożeniu kapitału. Ewolucja projektu pokazała jednak, że w modelu obligacji społecznych tkwi duży potencjał, choć niekoniecznie w celu sfinansowania wielkich inwestycji – jak w omawianym przypadku^[3].

3. Obligacje społeczne w Kolumbii

Program obligacji społecznych w Kolumbii został uruchomiony dzięki funduszom Międzyamerykańskiego Banku Rozwoju oraz rządu Szwajcarii w 2017 r.  W ramach tego projektu zaplanowane zostały trzy emisje obligacji społecznych w tym kraju. Za cel zadania społecznego obrano wsparcie osób bezrobotnych oraz ofiar konfliktów mieszkających w miastach, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży. W praktyce przewidziano szereg działań w obszarze zatrudnienia, doskonalenia umiejętności, pomocy psychologicznej i społecznej, pośrednictwa pracy oraz opieki. Wykonawcy programu otrzymali polecenie dotarcia zwłaszcza do osób dotkniętych ubóstwem i konfliktami zbrojnymi.

Głównym powodem rozpoczęcia omawianego projektu była zatrważająco wysoka stopa bezrobocia wśród ludzi młodych. Wynosiła ona aż 58%, podczas gdy ogólny poziom tego wskaźnika w Kolumbii był na poziomie 9%. Inwestycje rządowe w programy mające na celu wzrost zatrudnienia na poziomie 1 mld dolarów rocznie nie przynosiły zamierzonych efektów. Usługodawcy otrzymali za zadanie osiągać kolejne progi wyników, od których zależała stopa zwrotu na rzecz inwestorów. Progi te dotyczyły stworzenia miejsc pracy, a następnie ich utrzymania w danym okresie czasu. Na finansowanie płatności za wynik przeznaczona została kwota około 725 mln dolarów^[4].

4. Statystyki z wybranych państw

Jak opisano powyżej, pierwszym państwem, które zdecydowało się na emisję obligacji społecznych, była Wielka Brytania. Program pilotażowy dotyczył opłacenia nowoczesnych zajęć z resocjalizacji na rzecz więźniów w hrabstwie Peterborough.  Zadanie publiczne zostało wykonane pomyślnie – doszło do ograniczenia recydywy wśród skazanych odbywających krótkie wyroki. Sukces eksperymentu brytyjskiego zachęcił do kontynuowania pomysłu tamtejszy rząd oraz rządy innych państw, zwłaszcza anglosaskich (co nie powinno budzić zdziwienia, gdy zważy się na już wieloletnią w tych państwach tradycję oparcia funkcjonowania administracji publicznej na ideach wywodzących się z teorii New Public Management stawiającej na urynkowienie części usług społecznych i poddanie ich wykonania standardom stosowanym z powodzeniem w biznesie). Wśród typowych problemów społecznych, które mogą zostać rozwiązane przy użyciu obligacji społecznych, wymienia się: pomoc osobom trwale bezdomnym, jednostkom mającym stałe problemy z prawem (recydywa), małoletnim, którzy nie chcą ukończyć obowiązkowej edukacji, a także działania prewencyjne zachęcające do prowadzenia zdrowego trybu życia^[5]. 

Programy obligacji społecznych najczęściej są skierowane do osób o niskim statusie społecznym i najbardziej potrzebujących. Popularność obligacji społecznych stale wzrasta, a sam pomysł przyciąga uwagę międzynarodowych instytucji, w tym Unii Europejskiej. Można zauważyć, że odbiorcami (beneficjentami) programów obligacji społecznych są najczęściej grupy społeczne o trudnym lub/i niskim statusie oraz obywatele potrzebujący skutecznej pomocy. Dynamika wdrażania obligacji społecznych stale wzrasta. Do czerwca 2016 r. 60 projektów obligacji społecznych było uruchomionych w 15 państwach, natomiast na chwilę obecną liczba programów wynosi 138 i wiąże się z pozyskaniem 441 mln dolarów kapitału^[6]. Również Unia Europejska planuje emisję europejskich obligacji społecznych, które mogliby nabywać obywatele wspólnoty państw. Finansowanie wdrożenia przeprowadzane byłoby w całości z funduszy unijnych. 

Autorzy: dr Filip Ludwin, Michał Rudowski

^[1] S. B. Serrano, dz. cyt., s. 7. 

^[2] http://federacjafosa.pl/wp-content/uploads/2018/02/OBLIGACJE-SPOAECZNE-opis-v3.pdf, s. 4 (dostęp: 23-06-2020).

^[3] S. B. Serrano, dz. cyt., s. 19. 

^[4]  Tamże, s. 20-29.

^[5] B. Puszer, Obligacje społeczne – innowacyjny instrument finansowania projektów społecznych, „Studia Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, Nr 346, 2017, s. 88.

^[6] Wg Impact Bond Global Database, https://sibdatabase.socialfinance.org.uk/, dostęp: 15.02.2021.