Aktualności

Ustawodawca uznał, że dostęp do informacji publicznej jest dobrem na tyle istotnym, że zasługuje ono na ochronę o charakterze prawnokarnym. Zgodnie z ustawą osoba, na której spoczywa obowiązek udostępnienia informacji publicznej, która informacji takiej nie udostępnia – podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Jest to jedyny przepis karny sformułowany w ustawie. Ściganie tego przestępstwa następuje z oskarżenia publicznego (tzn. postępowanie przed sądem karnym inicjowane jest przez prokuratora lub innego oskarżyciela publicznego), zatem wystarczające będzie złożenie przez pokrzywdzonego zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, nie musi on natomiast występować z prywatnym aktem oskarżenia.

Zainicjowane w ten sposób postępowanie – na etapie sądowym – będzie zatem toczyć się nie przed sądem administracyjnym, a przed sądem powszechnym (sądem karnym – tj. odpowiednim wydziałem sądu rejonowego).

Przestępstwo to stanowi występek – jest czynem zagrożonym karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Dopiero po wyczerpaniu wszystkich innych środków

Już na wstępie analizy zagadnienia odpowiedzialności karnej związanej z nieudostępnieniem informacji publicznej należy zauważyć, że próby pociągnięcia do takiej odpowiedzialności zawsze powinny stanowić zupełnie ostateczną reakcję na nieprawidłowe zachowanie (a w istocie – najczęściej zaniechanie) podmiotu zobowiązanego.

Nie można traktować zapisu ustawy jako restrykcyjnego środka dyscyplinującego, którym wnioskodawca będzie oddziaływał na pracowników podmiotu zobowiązanego, czy wręcz dążył do ich zastraszenia.

W toku dalszego wywodu wskazane zostaną podstawowe informacje dotyczące podmiotu przestępstwa (charakterystyka sprawcy), jego strony przedmiotowej (charakterystyka czynu, którego sprawca się dopuszcza) oraz strony podmiotowej (charakterystyka zamiaru, jaki towarzyszy sprawcy dopuszczającemu się czynu).

Istota uchybienia

Omawiany czyn zaliczany jest do grupy przestępstw indywidualnych właściwych. Oznacza to, że może je popełnić jedynie osoba, na której spoczywa obowiązek udostępnienia informacji publicznej. Chodzi zatem o osoby pełniące określone funkcje w strukturze podmiotów zobowiązanych, określonych w ustawie, jak również zatrudnionych w innych jednostkach organizacyjnych, które pomimo, że nie są literalnie wymienione we wskazanym przepisie, to kwalifikować je można jako podmioty zobowiązane.

Podmiotem przestępstwa (sprawcą) nie będzie zatem jakikolwiek pracownik podmiotu zobowiązanego, a jedynie osoba pełniąca funkcję, z którą wiąże się obowiązek udostępnienia informacji publicznej lub osoba, na którą zadanie to zostało scedowane w drodze stosownego pełnomocnictwa bądź na podstawie regulacji wewnętrznych określających sposób funkcjonowania podmiotu zobowiązanego.

Odpowiedzialności karnej może zatem podlegać osoba, na której ciąży prawny obowiązek udostępnienia informacji publicznej, skierowano do niej wniosek o udostępnienie takiej informacji, a która jednocześnie jest w posiadaniu wnioskowanej informacji.

Dopuszczalne jest tu również współsprawstwo, które zachodzi w sytuacji, gdy sprawca działa wspólnie i w porozumieniu z inną osobą. Przestępstwo określone artykułem 23 ustawy stanowi tzw. przestępstwo z zaniechania. Oznacza to, że sprawca dopuszcza się czynu zabronionego, gdy przyjmuje postawę bierną, nie udostępniając objętej wnioskiem informacji wbrew obowiązkowi, który wynika z przepisów prawa. Następuje to dopiero po upływie przewidzianych terminów.

Szczególne wątpliwości związane z realizacją znamion strony przedmiotowej analizowanego przestępstwa może budzić zagadnienie nieudostępnienia informacji publicznej w BIP. Niekiedy wśród przedstawicieli doktryny formułowany jest radykalny pogląd, jakoby nieudostępnienie informacji dających się kwalifikować jako publiczne w Biuletynie Informacji Publicznej realizuje znamiona omawianego czynu.

Bardziej umiarkowane stanowisko zakłada, że o odpowiedzialności karnej sprawcy można jednak mówić dopiero, gdy informacja publiczna nieudostępniona w BIP została objęta wnioskiem o jej udostępnienie, co jednak nie nastąpiło, chyba że chodzi o informacje, co do których nakaz publikacji w BIP został wyraźnie sformułowany.

Czynność sprawcza polegać może również na bezpodstawnym wydaniu decyzji odmawiającej udostępnienia informacji publicznej, ignorowaniu wniosku o udostępnienie informacji publicznej, zniszczeniu informacji publicznej objętej wnioskiem, nieuzasadnionej odmowie dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z wyborów powszechnych.

Może ona realizować się także poprzez wprowadzenie wnioskodawcy w błąd przez udzielenie niezgodnej z rzeczywistością odpowiedzi co do faktu posiadania informacji. Przestępstwo określone w artykule 23 ustawy może zostać popełnione jedynie umyślnie, co następuje wówczas, gdy sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić (zamiar bezpośredni, dolus directus) albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (zamiar ewentualny, dolus eventualis).

Tytułem przykładu można wskazać, że z zamiarem bezpośrednim mielibyśmy do czynienia w sytuacji, gdy osoba, na której ciąży obowiązek udostępnienia informacji niszczy dokument zawierający informację objętą wnioskiem, a jej celem jest uniemożliwienie udostępnienia informacji. Jest to główna intencja przyświecająca działaniu sprawcy. Jest on zatem świadomy przestępczego charakteru czynu i ma wolę jego popełnienia.

Zamiar ewentualny nastąpiłby w sytuacji, gdy sprawca niszczy dokument zawierający informacje objęte wnioskiem i ma przy tym świadomość, że uniemożliwi to udostępnienie informacji publicznej, ale główny motyw jego działania jest inny, przykładowo chce uniemożliwić zapoznanie się z treścią dokumentu osobom dokonującym kontroli. Wówczas sprawca jest świadomy popełnianego przestępstwa, ale zasadniczo dąży on do osiągnięcia innych skutków.

Sprawcą przestępstwa będzie zatem jedynie osoba, na której ciąży obowiązek udostępnienia informacji oraz która dopuściła się czynu opisanego w tym przepisie w trakcie obowiązywania ustawy o dostępie do informacji publicznej (a nie np. przed jej uchwaleniem) oraz której można przypisać winę, czyli zamiar popełnienia tego czynu.

W innych przypadkach nie może być mowy o odpowiedzialności karnej. Omawiane przestępstwo stosunkowo rzadko stanowi przedmiot zainteresowania organów ścigania. Świadczy o tym niewielka ilość orzecznictwa wydanego przez sądy powszechne, które dotyczyłoby czynu określonego w art. 23 ustawy.