Newsfeed

Ochrona prywatności każdego człowieka jest niezwykle ważną wartością w demokratycznym państwie prawnym. W polskim porządku prawnym istnieje szereg regulacji – zarówno o charakterze karnym, administracyjnym i cywilnym – chroniących dane osobowe i zasady ich przetwarzania, cześć i godność człowieka oraz szeroko pojęte prawo do prywatności.

Jednak w przypadku osób pełniących różnorodne funkcje publiczne zachodzą ograniczenia w ochronie ich prawa do prywatności. Dostęp do informacji publicznej nieraz wymaga ujawnienia przez osobę publiczną pewnych faktów, które dotyczą jej życia prywatnego. W tym kontekście należy pamiętać, że Konstytucja RP chroni zarówno prawo do prywatności, jak i prawo dostępu do informacji publicznej. Są to dobra równorzędnie, ale nie o charakterze absolutnym – w przypadkach przewidzianych prawem mogą podlegać ograniczeniom. Stąd też z praktycznego punktu widzenia niezwykle ważne jest rozstrzygnięcie sytuacji, w których prawa te kolidują ze sobą.

Ograniczenie z uwagi na ochronę prywatności

Jedną z przesłanek ograniczenia dostępu do informacji publicznej jest ochrona prywatności osoby fizycznej. Jednocześnie ustawodawca stwierdza, że ograniczenie to nie dotyczy informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji, oraz przypadku, gdy osoba fizyczna rezygnuje z przysługującego mu prawa. Regulacja ta przede wszystkim uniemożliwia arbitralne odmawianie dostępu do informacji publicznej powołując się na prywatność osoby fizycznej.

Przesłanka ta nie dotyczy informacji o osobach pełniących jakiekolwiek funkcje publiczne i mających związek z pełnieniem tych funkcji. Odmawiając udostępnienia informacji publicznej można powołać się na prawo do prywatności tylko w odniesieniu do informacji o osobach niepełniących funkcji publicznych, niemających związku z pełnieniem tych funkcji lub osób, które nie zrezygnowały z przysługującego im w tym zakresie prawa ochrony. Odmowa w takiej sytuacji przybrać powinna formę decyzji administracyjnej.

Przykład: Jan P. wnioskiem z dnia 24 listopada 2017 roku zwrócił się do Burmistrza Gminy B. z wnioskiem o udostępnienie informacji publicznej w zakresie powodów niepodejmowania pracy zarobkowej przez żonę Burmistrza. Decyzją z dnia 29 listopada 2014 roku Burmistrz Gminy B. odmówił Janowi P. dostępu do informacji publicznej powołując się na prawo do prywatności i brak związku przedmiotowej informacji w wykonywaniem przez niego funkcji publicznej.

W powyższej sytuacji wydanie decyzji odmawiającej prawa dostępu do informacji publicznej jest słuszne. Tego typu dane w ogóle nie stanowią informacji publicznej, a ponadto wchodzą w zakres życia prywatnego osoby pełniącej funkcję publiczną. Jednak zgodnie z ustawą o dostępie do informacji Burmistrz mógł udzielić danych dotyczących powodów niepodejmowania pracy zarobkowej przez swoją żoną zrzekając się tym samym gwarantowanego mu prawa do ochrony prywatności. Wykorzystanie takiej możliwości zależy od indywidualnej decyzji osoby zainteresowanej.

Dane osobowe pod kluczem

Należy pamiętać, że ustawa o dostępie do informacji publicznej nie wyłącza przepisów ustawy o ochronie danych osobowych. Za tego typu dane uznaje się wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej, a więc przede wszystkim: imię, nazwisko, data urodzenia, nr PESEL, adres zamieszkania itp. Tak więc odmowa dostępu do informacji publicznej może nastąpić zarówno z powołaniem się na ochronę prawa do prywatności, jak i tajemnicę danych osobowych.

W przypadku, gdy informacja publiczna zawiera dane osobowe pierwszeństwo ochrony mają te dane, a nie prawo dostępu do informacji publicznej. Przeciwna wykładnia – jak zauważył Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie – umożliwiłaby legalne uzyskanie dostępu do nich wbrew ustawie o ich ochronie. Jednak zbyt daleko idąca ochrona tych danych może z kolei doprowadzić do zupełnego uniemożliwienia uzyskania ważnych informacji publicznych. Dlatego odmowa udostępnienia w informacji publicznej danych osobowych może nastąpić tylko wówczas, gdy dane te nie mają związku z działalnością osoby pełniącej funkcję publiczne.  

Przykład: Jan M. 26 listopada 2017 roku zwrócił się do Marszałka Województwa L. z wnioskiem o udzielenie informacji publicznej dotyczącej adresu zamieszkania Marszałka. Wniosek umotywował chęcią przesłania Marszałkowi petycji mieszkańców gminy K. Decyzją z 27 listopada 2017 roku Marszałek odmówił udzielenia żądanej informacji powołując się na ochronę swoich danych osobowych.

W opisywanej sytuacji decyzja Marszałka Województwa jest prawidłowa, gdyż treść wniosku o udostępnienie informacji publicznej ma na celu pozyskanie prawnie chronionych danych, których ujawnienie nie pozostaje w związku z działalnością publiczną Marszałka. Sytuacja mogłaby wyglądać inaczej, gdyby informacja dotycząca adresu zamieszkania osoby pełniącej funkcje publiczne była istotna z punktu widzenia jej działalności urzędowej

Warto pamiętać, że polskie sądy stoją na stanowisku, że np. ujawnienie imion i nazwisk osób zawierających umowy cywilnoprawne z jednostkami samorządu terytorialnego, danych zamieszczonych w umowie zawartej z ordynatorem zatrudnionym w szpitalu publicznym nie narusza ich prawa do prywatności ani ustawy o ochronie danych osobowych.

Nieprecyzyjny katalog

Wzajemne ograniczenie prawa do informacji publicznej oraz do ochrony życia prywatnego (względnie danych osobowych) nie może prowadzić do sytuacji, w której wykonywanie tych praw zostałoby zupełnie uniemożliwione. Przede wszystkim nie podlegają ochronie informacje mające związek z wypełnianiem funkcji publicznych. Chodzi tu o sytuacje, w których istnieje wyraźny związek pomiędzy życiem prywatnym a spełnianiem funkcji publicznej przez osobę, której dane mają zostać ujawnione. Trybunał Konstytucyjny oceniając zgodność omawianej regulacji z ustawą zasadniczą, zauważył, że nie jest możliwe podanie dokładnego katalogu sytuacji, w których zachodzi związek pomiędzy prywatnym życiem osoby spełniającej funkcję publiczną a jej działalnością w tej sferze. Stąd też każdą sytuację należy oceniać indywidualnie.

Warto wskazać, że Trybunał w uzasadnieniu swojego wyroku zauważył, że w niektórych sytuacjach związek pomiędzy życiem prywatnym, a działalnością publiczną danej osoby może być niezauważalny dla przeciętnego odbiorcy, stąd też „ujawnienie takich pozornie niezwiązanych z tą działalnością informacji może mieć istotne znaczenie dla dobra publicznego”.

TK orzekł, że obowiązek ujawnienia informacji ze sfery życia prywatnego osoby pełniącej funkcję publiczną nie może wykraczać poza niezbędność określoną potrzebą transparentności życia publicznego, a informacje te muszą być niezbędne dla oceny funkcjonowania instytucji publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Oczywiście należy podkreślić, że życie intymne osób pełniących funkcje publiczne podlega bezwzględnej ochronie, a ujawnienie informacji o ich życiu prywatnym musi mieć na względzie ważny interes społeczny i nie polegać jedynie za wywołaniu sensacji czy zaspokojeniu ciekawości.

Ochrona danych osobowych nie może uniemożliwiać realizacji prawa dostępu do informacji publicznej! Podstawową metodą umożliwiającą ochronę chronionych danych osobowych w informacji publicznej jest ich anonimizacja – tj. uniemożliwienie zidentyfikowania osoby fizycznej, np. poprzez zamazanie czy pominięcie jej danych osobowych: imienia, nazwiska, adresu zamieszkania itp.

Warto pamiętać, że anonimizacja danych osobowych nie stanowi przetwarzania informacji publicznej. W przypadku konieczności ochrony danych osobowych podmiot zobowiązany do udostępnienia informacji publicznej powinien podjąć tego typu działania, a nie odmawiać dostępu.

Twarde prawo, ale prawo

W doktrynie wskazuje się na pewne typu informacji, które bezwzględnie podlegają ujawnieniu związku z pełnieniem funkcji przez osoby publiczne. Należą do nich przede wszystkim dane potwierdzające spełnienie wymagań do pełnienia danej funkcji (np. wiek, wykształcenie, staż zawodowy), informacje udostępniane z mocy prawa (np. oświadczenia majątkowe) i dotyczące warunków sprawowania funkcji publicznej (np. zakres obowiązków, wysokość wynagrodzenia) oraz numery telefonów służbowych i godziny urzędowania.

Za uzasadnione należy uznać także żądanie ujawnienia informacji o prywatnych stosunkach osoby pełniącej funkcję publiczną ze swoimi podwładnymi czy też podmiotami, na których oddziaływają decyzje podejmowane przez taką osobę. Oczywiście zgodnie z ustawą o dostępie do informacji publicznej osoba wykonująca funkcję publiczną może zrzec się ochrony swojej prywatności i udostępnić szersze informacje niż wymagane przepisami prawa.

Przykład: Marek Z. – Starosta Powiatu K. decyzją z dnia 8 listopada 2017 roku powierzył funkcję Naczelnika Wydziału Edukacji Starostwa Powiatowego w K. Izabelli Z. Dwa dni później w lokalnym dzienniku pojawiła się informacja, że Marek Z. i Izabella K. zawarli 14 października 2017 roku cywilne małżeństwo. W związku z tym Mateusz Z. zwrócił się w dniu 13 listopada 2017 roku do Starosty Powiatu K. z wnioskiem o udostępnienie informacji publicznej w zakresie pozostawania przez niego w związku małżeńskim z Izabellą K. od dnia 14 października 2017 roku. Starosta decyzją odmówił udzielenia tych informacji powołując się na swoje prawo do prywatności oraz ochronę danych osobowych. Decyzja Starosty opisana w powyższym przykładzie nie jest prawidłowa. Fakt, czy osoba pozostająca z nim w związku małżeńskim otrzymała stanowisko Naczelnika jego z wydziałów Starostwa Powiatowego jest niezwykle istotna z punktu widzenia sprawowanej przez niego funkcji publicznej i bezpośrednio łączy się z jej wypełnianiem. Co prawda wniosek obejmuje informacja dotyczące prywatnego życia Marka Z. i Izabelli K., jednak nie dotyczą one sfery intymnej, a jedynie faktu pozostawania ze sobą w związku małżeńskim. W opisanych okolicznościach uzyskanie żądanych danych jest bezpośrednio związane z możliwością oceny związku pomiędzy życiem prywatnych tych osób a spełnianymi przez nie funkcjami publicznymi.